zondag 15 maart 2020

Infraroodverwarming in het Hennephuis

...en waarom het nu een warmtepomp is.

Verwarming van het Hennephuis
Het Hennephuis is de eerste jaren verwarmd met IR-panelen (infrarood). Dat deed ik om dat het huis slechts zeer weinig energie nodig heeft en vrijwel alles wat lijkt op een installatie als snel te duur is. IR kan op elk gewoon stopcontact en vereist geen installatie, behalve het aan de muur of plafond hangen van de panelen.

De woning
De woning is een vrijstaande woning van 710 m3 met een ingebouwde mantelzorgwoning die leeg staat. Daar hangt uitsluitend een IR-paneel van 300 Watt in de badkamer die meetelde voor het totale energieverbruik. (Het was daar in de winter zo'n 16º.)

Luchtdicht?
De luchtdichtheid was nog lang niet in orde toen dit verhaal speelde, maar de isolatie wel: 40 cm wanden van kalkhennep, 40 cm dak van vlas en driedubbel glas in isolerende kozijnen. (Voor de techneuten: respectievelijk RC 5-6, RC 9 en U 0,6.)

De IR-panelen
We hebben twee 700 Watt panelen en één 300 Watt paneel gebruikt. 1700 Watt dus in totaal. De kleine hing aan het plafond in de badkamer, één grote hing aan het plafond in de keuken, en de laatste was mobiel. Dit was onze enige verwarming. Geen gas.

Hoe comfortabel was het?
In de winter was het meestal zo'n 19º in huis, soms 18º en soms, met harde wind, 17º (niet luchtdicht!). De temperatuur was ondanks de vide gelijkmatig in het hele huis, alleen de slaapkamers iets minder warm.

Niet zo...
We vonden dit niet erg comfortabel. 's Morgens opstaan en in de keuken 18º is niet lekker. Met 19º is het prima, maar niet voor stilzitten in de woonkamer of in de werkkamer. Dan moet je er echt een paneel bij zetten. Dat is dan meteen lekker, maar toch een probleem want er was maar één mobiel paneel. In de keuken was het niet echt lekker met een paneel boven je hoofd waardoor je benen koud blijven.

Koude enkels
En toen was er ook nog een hele aparte gewaarwording. Als ik het mobiele paneel links van de stoel zette die rechts naast het raam staat kreeg ik heel langzaam koude enkels. Er trad convectie op: circulatie van warme lucht links van me, over mijn hoofd heen, afkoelend bij het raam en langs mijn enkels weer terug. Toegegeven, een nauwelijks waarneembaar beetje, maar ik ben inmiddels zo door en door gevoelig geworden voor elk stroompje of stralinkje dat ik het echt voelde.

Wat nu?
Moet er dan niet een paneeltje bij zou je denken? Heb je er niet nét een te kort?

Dat zou best een goede oplossing kunnen zijn, maar eerst even naar de energierekening kijken.

De rekening
In het eerste jaar hadden we een totaal energieverbruik van 12 MWh. Ja, inderdaad, 12.000 kWh. Dat valt uiteen in verschillende delen. Algemeen, warmwater, auto: 4.000 kWh. Verwarming 8.000 kWh. Dat levert dan een kostenplaatje op van zo rond de €200 per maand, waarvan circa €130 voor verwarming.

Waar ben je tevreden mee?
Daar zouden de meeste eigenaren van vrijstaande woningen het voor doen denk ik. Neem daarbij dat de installatiekosten zeer laag zijn geweest (nog geen 1000 euro) en dat IR-panelen zeer lang mee gaan (ik denk rustig 30 jaar, 't is maar een weerstand), en je verwarmt voor bijna niets, toch?

De COP-politie
Maar ik vind het veel. Daarbij komt ook dat de COP-politie langskwam. Die zegt dat het zonde is om elektrische energie één-op-één (COP 1) om te zetten in warmte, want je kunt met dezelfde hoeveelheid elektriciteit viermaal zoveel warmte produceren: met een warmtepomp. Dat heet COP 4.

Weer die installatiekosten
Helaas komt er dan toch weer een installatie om de hoek kijken: een warmtepomp. Een die veel kostbaarder is en die minder lang mee gaat. €10.000 is niets, en daar kan ik ook 8 jaar lang energie voor kopen. Na 10 jaar is ie stuk en begint het weer opnieuw. Zei de pessimist.

Kan het ook anders?

Airconditioning
Gelukkig is een ander woord voor warmtepomp gewoon: airconditioning. Die kunnen bijna allemaal zowel verwarmen als koelen én die zijn goedkoop. Dus ik kocht een airco voor €2.400 en installeerde die zelf. Met twee binnenunits, één voor onze woning, en één voor de mantelzorgwoning.

Het resultaat?
Dat werkte! Na een jaar was ons verbruik gehalveerd: nog 6.000 kWh in totaal, waarvan 2.000 kWh voor verwarming. En laat dat nu precies overeenkomen met een COP van 4! En de mantelzorgwoning is nu ook beter verwarmd!

Van ValleiEnergie kreeg ik stapsgewijs een verlaging van het maandelijkse bedrag van €200 naar €100. Mooi, doel bereikt!

(Voor de terugverdien-politie: in twee winters terugverdiend, reken maar na.)

Is het nu comfortabeler?
En het comfort? Helaas is dat er niet beter van geworden. Of toch wel? Het grote nadeel is dat de temperatuur erg ongelijk verdeeld is in huis. In de keuken is het nog steeds rond de 19º, maar bij de airco-unit is het 25º. Dat is niet fijn, en dus wil ik hem niet harder zetten omdat het verschil nog groter wordt.

... en nu, mét een IR-paneel!
Toch is het comfortabeler geworden, want we hebben het IR-paneel van het plafond gehaald en op de grond tegen de muur gezet. Bij een achtergrondtemperatuur van 19º is het heerlijk om dat ding aan te zetten. Instant lekkere warmte, ook op je benen.

Conclusie
Dus: IR-panelen werken wel, maar als hoofdverwarming voor een vrijstaande woning is het geen goed idee. Het kost te veel. Je moet een vorm van achtergrondverwarming hebben en dan gericht IR toepassen. Dan voelt het heerlijk.

En de kosten? De IR-verwarming in combinatie met de airco (warmtepomp) zat al in de totale kosten van €100 per maand die ik noemde.

Toch gaat het nogmaals op de schop, want de ongelijke temperatuurverdeling van de airco zint me niet. Wordt vervolgd.

Uitbrander
Er zijn meer mensen die proberen een woning zonder verwarming te maken. Ze bedoelen dan meestal: zonder verwarmingsinstallatie. Ik ook. Ze staan/stonden ook op duurzame huizen route. Maar, hoe weinig warmte je ook nodig hebt, het moet ergens vandaan komen. Van de zon, met glazen puien, of van een kachel, of van 10 huisgenoten, TV's van 1,5m, je buren, een stadsverwarmingsbuis onder je huis door, wat dan ook. En als dat er allemaal niet is, dan moet je het opwekken. En dat is en blijft het zelfde dilemma:

óf: lage installatiekosten, hoge energierekening
óf: hoge installatiekosten, lage energierekening

donderdag 13 september 2018

Balansventilatie? Ventilatiebalans!

Balansventilatie? Ventilatiebalans!

Sinds we in het Hennephuis wonen hebben we verschillende manieren van ventileren gebruikt. We hebben een tijdje natuurlijke ventilatie gehad en daarna vraaggestuurde ventilatie. Hoewel door verschillende mensen ons aangeraden, hebben we nog steeds geen balansventilatie. Waarom eigenlijk niet?

Ventilatie is lastig

Ventilatie was, voor mij althans, het onderwerp waar ik het langst mee bezig ben geweest. Niet zozeer  met het kiezen van een systeem, maar vooral met het zorgen voor frisse lucht. Altijd en overal. Dat laatste is eigenlijk totaal onafhankelijk van het systeem. Je kunt frisse lucht op allerlei manier bereiken, daar heb je echt geen specifiek systeem voor nodig. Maar wat is dan wel belangrijk?

Ventilatie-balans

Het belangrijkste is dat je de ventilatiebalans op orde hebt. Ja, de ventilatie-balans. De ventilatiebalans is een tabel waarin staat hoeveel lucht er in elke ruimte toegevoerd wordt, en hoeveel er afgevoerd wordt. Uiteraard moet dat in balans zijn, want je kunt een ruimte niet opblazen of vacuüm zuigen. Het totaal voor het hele huis volgt ook uit deze tabel. De wet schrijft voor wat er minimaal aan verversing moet zijn.

Eenvoudig voorbeeld balans

Hieronder staat een vereenvoudigd deel van een ventilatiebalans. Het geeft weer wat in 90% van de woning in Nederland de ventilatiebalans zou moeten zijn voor de eerste verdieping van een rijwoning. Elke slaapkamer krijgt frisse lucht binnen via raamroosters, die lucht wordt onder de deur door afgevoerd naar de overloop en vandaar, ook onder de deur door, via de badkamer naar het afzuigpunt (ventiel).


Ventilatiebalans is geen balansventilatie

En helaas heeft dat helemaal niets te maken met balansventilatie. Balansventilatie is een systeem. Ventilatiebalans is een berekening. Die berekening moet je maken voor elk systeem, of je nu natuurlijke ventilatie of mechanische ventilatie of decentrale ventilatie of nog iets anders kiest. Die berekening moet vervolgens realiteit worden. En dat heeft te maken met hele andere factoren.

Theorie en praktijk

De belangrijkste factoren die er voor zorgen dat je zorgvuldig berekende ventilatiebalans ook echt gaat werken zijn menselijk gedrag en tocht.
  1. Gedrag. Het is niet moeilijk voor te stellen dat wanneer er op één slaapkamer, die bijvoorbeeld in gebruik is als werkkamer, het raam en de deur open staan. Lucht zoek de weg van de minste weerstand, en dus komt er van het, via de overloop, afzuigen van de andere slaapkamers niet veel meer terecht. Alle lucht die in de badkamer afgezogen wordt komt binnen via het openstaande raam in de werkkamer. Andere oorzaken zijn: dik tapijt of tochthond die de spleten onder de deuren afsluiten, gordijnen of rolluiken die de roosters blokkeren. Bij wie speelt niet een van deze zaken?
  2. Tocht. Iets vergelijkbaars is er aan de hand met de (niet-) luchtdichtheid van woningen. Wat er volgens de bouwnormen door mag tochten is vijf maal meer dan wat uw ventilatiesysteem aan kan. In plaats van de lucht aan te zuigen via de geplande route wordt er lucht door allerlei kieren aangezogen. Die kieren werken net als het open raam uit punt 1. Zie hierover mijn blog: over winddichtheid en ventilatie.

Het Hennephuis

Er dan nu in de praktijk: hoe realiseer je een goede ventilatiebalans? We hebben dat in het Hennephuis gedaan met natuurlijke ventilatie en met vraaggestuurde ventilatie. Hier zijn onze ervaringen.

CO₂, water en vieze luchtjes

Ventileren in het Hennephuis doen we eigenlijk alleen maar voor de afvoer van CO₂ en luchtjes van het toilet. Afvoer van schadelijke luchten uit bouwmaterialen en waterdamp is niet aan de orde. Waterdamp wordt door de hennep, vlas en leem prima gereguleerd. Zelfs na driemaal achter elkaar douchen beslaat de spiegel nog niet eens.

Natuurlijke ventilatie

Natuurlijke ventilatie werkte bij ons prima: je hebt altijd frisse lucht en het is ook heel gemakkelijk in gebruik want iedereen weet hoe een raam open moet. We hebben het het eerste jaar op deze manier gedaan. Er zijn echter twee nadelen:
  • Als het helemaal windstil is heb je echt geen frisse lucht, dan wordt het muf. Gelukkig komt dat niet zo vaak voor, dus daar valt wel mee te leven.
  • Als het wél waait ben je sterk afhankelijk van hoe hard het waait. Even niet opletten en alle warmte is weg. Dit is niet heel erg handig.
Vooral het laatste punt vonden we vervelend omdat het Hennephuis geen verwarmingsinstallatie heeft die het snel weer warm krijgt als het teveel afkoelt. Daarom hebben we het tweede jaar de vraaggestuurde installatie aangelegd. Dat blijkt heel goed te werken.

De ramen mogen open

In het Hennephuis liggen 8 buizen naar strategische plekken in het huis. Hiermee wordt lucht afgezogen op een manier die de meeste problemen rondom gedrag (punt 1) voorkomt. In de slaapkamers ligt zo'n buis en of die nu via het raam wat openstaat of onder de deur door afzuigt, het maakt geen verschil, er wordt netjes geventileerd. Dus we kunnen in de verschillende kamers ramen open zetten zonder dat dit de ventilatiebalans verstoort.

Eén raam moet open

Op de overloop staat, ook als het koud is, één raam op een kier. Dit is de toevoer voor alle ruimtes in het hele huis. Omdat het huis zeer luchtdicht is ontstaat er geen tocht. Immers, één opening kan nooit tocht veroorzaken, ook al staat de wind er pal op. Verder gebruiken we de spleten onder de deuren als overloop dus die moeten echt open blijven. Dus geen tochthonden in het Hennephuis. Dat systeem fungeert uitstekend en alle ruimtes (behalve twee waar ik die pijp nog moet aansluiten) zijn fris zonder dat we er naar om hoeven zien.

Vraaggestuurd

Het hele systeem is vraaggestuurd. Boven het toilet hangt een buis die op vluchtige organische stoffen (VOS) reageert. In de slaapkamers wordt op koolzuurgas (CO₂) gereageerd, en in de badkamer zit er één die op waterdamp (H₂O) reageert, al is dat niet nodig. Standaard wordt op 15% van het in de ventilatiebalans berekende hoeveelheid afgezogen. Als het systeem iets ruikt wordt de afzuiging voor die specifieke buis opgevoerd.

Onze ervaring

Het werkt perfect! We hoeven er nooit naar te kijken en ons nooit zorgen te maken of de lucht in ons huis niet te veel CO₂ bevat. We merken dat het systeem er zeer weinig moeite mee heeft: als we gaan slapen gaat hij beneden (waar we daarvoor zaten) minder afzuigen, en op de slaapkamer(s) meer. Maar je hoort daar helemaal niets van.

Geluid

Eigelijk hoor je het ding helemaal nooit, behalve als je hem van de automatische stand af haalt. Dan gaat hij via alle buizen de berekende hoeveelheid afzuigen, en dan hoor je hem wel degelijk werken en hier en daar zachtjes suizen. Maar in de praktijk houdt hij geruisloos en op z'n gemak ons huis fris!

Conclusie

Als je de ventilatiebalans op orde hebt maakt het niet uit welk systeem je gebruikt om de balans te realiseren. Het enige verschil is dat je bij natuurlijke ventilatie zelf wat moet doen, en dat sommige systemen energiezuiniger zijn dan andere. Een automatisch systeem helpt je hierbij en kan tegelijk energie besparen omdat het gerichter werkt: daar waar jij bent.

Balansventilatie is een van de zuinigste systemen omdat het 's winters de warmte uit de afgevoerde lucht haalt die je anders maar naar buiten zou blazen. Maar ondanks de naam is zo'n systeem niet noodzakelijk voor een goede ventilatiebalans.

Het allerbelangrijkste is de ventilatiebalans op orde krijgen.

zondag 1 oktober 2017

Warmte

Hoe was het in het Hennephuis?

Winter 2016
We wonen nu ruim een jaar in het Hennephuis en sinds 10 november 2016 zit het glas er in. Hoe is het daarna gegaan met het binnenklimaat?

Vochtigheid

De buren betrokken tegelijkertijd hun nieuwbouwwoning; ook (14 dagen) zonder verwarming. Koud en vochtig. Ze sliepen in een klam bed. Het Hennephuis was koud, maar niet vochtig! De relatieve vochtigheid is sindsdien tussen de 50 en 70% geweest en nooit meer anders.

Temperatuur

Het hennephuis is gebouw om zoveel mogelijk warmte op te slaan in de muren, vloeren en dak. Dit stabiliseert de temperatuur en geeft een aangenaam gevoel. Maar in november was er al nachtvorst die door alle open ramen vrijelijk door ons huis kon waaien. De warmte van de zomer vloog er weer uit. Het resultaat: na plaatsing van het glas was het 12ºC, binnen.

Winter: waar blijft die warmte?

6 januari om 10 uur
En die 12º, daar kwam weinig verandering in. Want hoe vul je al die warmte in de muren e.d. weer aan? De zomer is voorbij. De verwarming is heel klein want die is ontworpen om alleen de warmteverliezen aan te vullen, en niet om een koud huis helemaal op te warmen. Hoe krijg je het dan warm?

We hebben in november t/m februari een parafinekachel van 3.000 Watt en een elektrische kachel van 2.000 Watt gebruikt. Daarmee kregen we de lucht binnen zo in de loop van de dag op 19º. De warmte trok in de koude muren en 's morgens was het dan weer afgekoeld tot 12º. Met een dikke trui aan viel het wel uit te houden.

Toch liep gaandeweg de temperatuur op:

6 januari om 10 uur:  14º
18 maart om 11 uur:  17,5º

Vanaf toen voldeed een infrarood-paneel van 700 Watt in de keuken om het lekker te houden: 19-20º.

18 maart om 11 uur
De keuken is een geheel met de woonkamer, en die is weer via een vide één geheel met de overloop.  Al deze ruimte in inclusief de slaapkamers, ongeveer 500 m3, bleef lekker met dat ene infraroodpaneel.

Storm: de warmte waait weg!

De ventilatie deden we deze winter door middel van ramen tegen elkaar open zetten. Dat werkt heel goed, alleen als je even niet oplet en het gaat wat harder waaien, dan ben je de warmte zo weer kwijt. Bij harde wind (5-6 bft) helpt ook het sluiten van de ramen niet. De aansluiting van het dak aan de gevel was nog niet winddicht, en de temperatuur zakte dan weer naar 12º. Gelukkig steeg die meteen weer als de wind weg was: dan komt de warmte weer uit de muren, het werkt!

Ook waren de gevels nog niet gestuukt, binnen niet, en buiten niet. Dat zal ook invloed hebben, alleen heb ik er geen idee van hoeveel.

Zomer: het blijft lekker koel.

In de zomer leerden we dan andere kant van goede isolatie kennen: tijdens verschillende warme periodes (met meer dan 30º) werd het in het Hennephuis niet warmer dan 23º. Daarbij zorgden we dan wel voor koeling 's nachts zodat het 's morgens weer begon met ongeveer 21º.

Einde van de zomer werd het nog een keer een paar dagen 30º. Ik heb toen de zonweringen open gelaten. Toen liep de temperatuur op tot 25º. Wat interessant is om te zien is dat het leeuwendeel van de temperatuurstijging plaatsvond in de avond. Dat komt omdat de zon in het zuiden hoog staat en daardoor vrijwel geheel geblokkeerd wordt door het overstek van ruim een meter. 's Avonds staat de zon lager en schijnt hij door het raam op het westen vol naar binnen. Dan wordt het plotseling warm.

Zonnewarmte
Najaar: warmte van de zon

In het najaar komt de zon geleidelijk aan ook op het zuiden onder het overstek door. Dat levert dus ook op het zuiden gaandeweg steeds meer warmte op. Ik heb tot nu toe temperatuurstijgingen van 1-2º gezien als gevolg van de zon. Dus 's morgens was het een graad of 19, en 's avonds soms ruim 20.

We hebben in september een week gehad met grauwige grijsheid, en dan merk je goed dat de zon niets doet. Toen heb ik even het infraroodpaneel aangedaan. Die heeft die week 2,8 kWh gebruikt om het rond 20-21º te houden. Dat heb ik even moeten laten inzinken. Ik wilde in september nog niet de verwarming aan, dus het voelde niet goed. Maar 2,8 kWh is echt bijna niets, en sindsdien is het 22º zonder ook maar enige verwarming. Hoe dat dan weer komt? De zon schijnt steeds maar.

Vraaggestuurde ventilatie

Dit najaar heb ik een einde gemaakt aan de natuurlijke ventilatie en de vraaggestuurde ventilatie afgemaakt. Standaard zuigt het af op 15% van de ingestelde hoeveelheid. Je zou kunnen zeggen dat het overeenkomt met een afzuiging met warmteterugwinning met een rendement van 85%. Dat scheelt een boel warmte. Ik ben nog steeds niet overtuigd van de meerwaarde van warmte-terugwinning. Daarover in een aparte blog wellicht meer.

De aansluiting tussen de gevel en het dak is nu winddicht, en we hebben al gemerkt dat de eerste najaarsstorm geen invloed had op de temperatuur binnen. Tevens is die winddichtheid belangrijk om te zorgen dat de ventilatie geen valse lucht aanzuigt en dus naar behoren de ruimtes ventileert via de daarvoor aangebrachte openingen.

Stucwerk


De gevels worden op dit moment aan de buitenzijde gestuukt met kalk, en aan de binnenzijde met leem. Dat zal ongetwijfeld een positieve invloed hebben op de isolatie, maar hoeveel? Wie het weet mag het zeggen.

Houtkachel: rocket

Eigenlijk wilde ik een houtkachel. Zo'n rocket met een stoere verwarmde lemen bank. Maar als ik zo zie hoe het nu gaat wil ik het nog wel een winter proberen zonder kachel. En, dan nog wat: kan je eigenlijk nog wel zo'n kachel met goed fatsoen stoken? Je vervuilt er de buurt mee en het is zeker niet CO2-neutraal, al wil de overheid ons anders doen geloven. Ik begin er dus steeds meer aan te denken om het niet te doen, zelfs niet een rocket.

Wordt vervolgd.

Een heel huis met één 700 Watt paneel warm houden, terwijl het nog niet gestuukt is, geeft mij wel hoop dat het Hennephuis toch wel heel weinig energie nodig heeft. We gaan het gewoon nog een winter proberen!

We gaan het zien!

zaterdag 7 januari 2017

Low -tech, -space, -cost, high comfort warmwater.

Wat is het probleem?

In een zeer goed geïsoleerd huis hoeft de verwarming bijna niets meer te doen. Je hebt grofweg genoeg aan één tiende van wat gangbaar is (of was). Maar een kleinere verwarmingsinstallatie heeft een te laag piek-vermogen voor warm water. Voor een douche moet je flink wat vermogen hebben om het water snel te kunnen verwarmen.

Update 2021

In de koude winter van 2021 heb bleek het toegevoerde water erg koud, 5°, en de warmteterugwinning slecht te werken door vuilophoping. Gevolg: meer energie nodig en de 3x16 A beveiliging, die schakelt uit en je staat onder een koude douche. 

Oplossing: toch een 3x25 A beveiliging geplaatst. De doorstromer zelf is beperkt tot 3x18 A (13 kW), maar nu weet ik zeker dat de beveiliging niet afschakelt.

Overigens sloeg de beveiliging in het begin al uit, wanneer je een piek hebt in het verbruik omdat de warmteterugwinning nog niet op gang is. Is die eenmaal opgang dan is het verbruik veel lager.

Einde update 2021

Dan maar een vat met warm water?

Om dit probleem te ondervangen zijn vrijwel alle moderne verwarmingsinstallaties voorzien van een groot vat warm water, van bijvoorbeeld 500 liter. Daarin wordt warm water op voorraad gehouden en als je de wamwaterkraan open draait komt er warm water uit dit vat. En als het vat leeg is moet je wachten, een dag of meer, voordat er weer voldoende warmte in zit. Ik heb er aan gerekend, en kwam tot de conclusie dat de kosten van aanschaf en onderhoud veel hoger zijn dan de kosten van de verbruikte energie. En dan nog de machinekamer die je er voor moet hebben.

Dan maar elektrisch?

Maar, hoe maak je dan warm water? Alsnog een C.V.-ketel vonden we echt geen optie. Daarom heb ik een warmwatervoorziening bedacht die met een elektrisch doorstroomtoestel werkt. Dit is eigenlijk een soort elektrische geiser. In Duitsland worden die dingen meer gebruikt en ik had er al eens een lekker royale douche mee genomen tijdens een vakantie. Maar die dingen hebben wel héél veel stroom nodig, 20 kW is niets.

Kan dat in Nederland ook?

Tijd voor een onderzoekje.

Sinds enkele jaren levert Liander standaard een veel zwaardere elektriciteitsaansluiting dan vroeger. Nu is 3 x 25 Ampère standaard. Zo'n aansluiting kan continue 17,25 kW aan vermogen leveren, kortstondig meer: 40 seconden lang 25 kW.

Maar hoeveel heb je eigenlijk nodig voor een douche? Even rekenen.

Water komt het huis binnen met een temperatuur van zo'n 8º Celsius. Voor een douche heb je 38º nodig, dus moet het water 30º verwarmd worden. Om 1 liter water 1º op te warmen heb je 4.186 Joule aan energie nodig. En hoeveel liter water heb je nodig voor een lekkere douche? Uitgaande van een 'spaarkop' zoals die al tientallen jaren in de handel zijn: 10 liter per minuut, en tegenwoordig volgens MilieuCentraal: 7 liter per minuut en uitgaande van mijn grenzeloze optimisme: 5 liter per minuut met een échte ecofielen-spaarkop. Even verder rekenend met 10 liter/minuut: dan heb je dus 10 liter x 30º x 4.186 Joule = 1.255.800 Joule per minuut nodig. Elektrisch vermogen druk je uit in Watt, en dat is hetzelfde als Joule/seconde. Dus even van per minuut naar per seconde omrekenen: 20.930 Watt, ofwel 20,9 kiloWatt. Douche je met een betere spaarkop van 7 l/min, dan heb je 14,7 kW nodig, en met een serieuze 5 l/min kop nog maar 10,5 kW.

Conclusie (voorlopig): met de nieuwe 3x25A-aansluiting van Liander kan je elektrisch douchen, maar wel zuinig aan.

En twee douches tegelijk?

Nu hebben we nog een paar extra eisen: we hebben een mantelzorgwoning, en ook daar moet gedoucht kunnen worden. En het zou ook nog wel mooi zijn als je tegelijk ook nog warm water zou kunnen tappen in de keuken zonder dat de douche koud wordt.

Om twee douches tegelijkertijd te kunnen laten werken kwam ik op het idee om een Warmte-Terug-Winning te plaatsen: een douche-WTW. Die haalt de warmte uit het afvoerwater voordat dat in het riool verdwijnt. In theorie zou die met een rendement van 50% de warmtevraag halveren, en dus zouden er twee douches mogelijk zijn. Alleen, is 50% rendement haalbaar? En hoe?

Een plan: warmteterugwinning

De ene douche is boven en de andere op de begane grond. Voor die douche boven kan je een pijp plaatsen, die werken verreweg het beste. Voor beneden zou er dan een bak of een goot met een WTW moeten komen. Die werken echter een stuk minder goed, en een rendement van 50% is daarmee misschien niet haalbaar. Eens even zoeken wat de beste is op de markt.

De beste WTW-goot

Voor een WTW-pijp zijn er verschillende keuzes die allemaal een rendement hebben van 60% of meer. Een WTW-bak is geen optie omdat het rendement te laag is. Van een WTW-goot met een hoog rendement is er één: die van Dutch Solar Systems. Samen zouden deze een gemiddeld rendement van 50% moeten halen om twee gelijktijdige douches mogelijk te maken.

Hoe sluit je twee WTW's aan?

Eén WTW is al even puzzelen, maar twee? In de ontwerpfase kwam ik op onderstaand schema voor het aansluiten uit.




Ik had een een of andere 'ding' nodig dat detecteert welke douche er loopt en vervolgens de koudwatertoevoer omzet via de WTW.  Maar eigenlijk wilde ik het ook eenvoudig houden. Dus uiteindelijk heb ik ze maar gewoon achter elkaar in serie gezet:




Geen speciale schakelingen nodig, alleen voldoende druk om het water door twee WTW's en een heater te duwen, en dan ook nog een lekkere straal over te houden. Maar optimistisch als ik ben, dacht ik dat het wel zou lukken. In het schema staan ook een paar aannames over de temperatuur van het water op verschillende punten. Daar kom ik nog even op terug.

Ook de koude kraan via WTW

In het schema staat dat óók de koudwateraansluiting van de mengkraan gevoed wordt door de WTW. Dit levert het beste rendement. Dat komt omdat er dan meer koud water door de WTW stroomt en dat water neemt dan meer warmte op uit het afvalwater. Even opletten met aansluiten dus!

En werkt het?

Sinds een tijdje wonen we er en hebben we de douche uitvoerig kunnen testen. Het viel eerst tegen, maar daarna juist heel erg mee. En ook de tweede douche heb ik inmiddels kunnen testen.

Warm-koud-warm-koud

Wisselbaden schijnen erg gezond te zijn, maar het zou wel fijn zijn als je er voor kunt kiezen. Dat laatste konden we helaas niet. Wat was er aan de hand? De douche werd eerst lekker warm, daarna kwam de WTW op gang waardoor er nog maar zo weinig warm water nodig was dat de heater afsloeg. Daardoor kwam er natuurlijk ook geen warmte meer uit de WTW waardoor de heater weer aansloeg, enzovoort.  Hoe kwam dit?

De eerste oorzaak was dat ik de heater op een te hoge temperatuur had ingesteld. In het schema hierboven staat 40º, maar hij stond op 55º. Dat heeft tot gevolg dat er minder heet water nodig was.

Een tweede oorzaak was dat de koudwateraansluiting vanaf de bouwput via een tuinslang van 15 meter naar ons huis liep. Daardoor was er nog zo weinig druk over dat er niet erg veel water uit de douche kwam.

Dat kwam er ook nog eens bij en het gevolg was dat er minder dan 2,5 liter per minuut door de heater ging. Daarmee kwam de heater onder de tapdrempel en sloeg hij af.

De oplossing

De eerste fix was de temperatuur op de heater terug te regelen naar 40º. Daardoor neemt de verhouding warm/koud toe. De tuinslang kon ik echter niet zomaar veranderen en dat hebben we opgelost door de douche steeds voorbij de spaar-stand te draaien zodat er meer water uit kwam. Dat was overigens ook wel lekker, want veel was het niet.

De definitieve oplossing

Nadat de definitieve wateraansluiting er was kwam er véél meer water uit de douche. De installateur die me destijds hielp maakte zich ook een beetje zorgen over de waterdruk en heeft toen een extra dikke leiding aangelegd vanaf de meterkast naar de heater.  Dus over druk hoeven we ons geen zorgen meer te maken. De douche kan nu ook gewoon in de spaar-stand blijven staan en het water blijft gewoon warm. De temperatuur op de heater heb ik weer verhoogd, naar 45º. Hoger ging niet, dan kregen we weer wisselbaden.

Het douche is nu lekker, en met een volle straal. Ook met de tweede douch beneden aan blijft het water lekker en de straal vol. Ook kunnen beide douches tegelijk door de spaarstand gedraaid worden en hebben ze beide meer water.

En nu de cijfertjes

Tot slot nog enkele metingen en berekeningen van wat er nu gebeurt in de praktijk. Wat is nu eigenlijk het rendement van de WTW en hoeveel water en elektriciteit wordt er gebruikt? Het blijkt een verrassing!

De hoeveelheid water uit de douche in de spaarstand in: 4 liter per minuut. In de doe-eens-ruig-stand is het 6 liter per minuut. Dat heb ik gemeten. Dat was al een verrassing, want je zou het niet zeggen. Er heeft iemand goed nagedacht over hoe je een douchekop maakt die met weinig water toch een lekkere douche geeft. (Neem nooit een doorstroombeperker, want een die knijpt het water af en er komt vervolgens een z***-straaltje uit de douchekop. Je moet een douchekop hebben die zélf de hoeveelheid water beperkt.)

De heater staat op 45º en ik heb geen redenen om daaraan te twijfelen. Het is een elektronische regeling en de temperaturen van 37 tot 39 heb ik geteste en die klopten.

De temperatuur van het koude water is niet relevant omdat alle water via de WTW loopt. De vraag is welke temperatuur uit de WTW komt. Die kan in de praktijk oplopen richting de 30º heb ik gelezen, maar dan moeten de omstandigheden wel ideaal zijn. Ik ga nu uit van 25º.

Gegeven de bovenstaande metingen en aannames moet de verhouding tussen warm en koud water ongeveer zijn: 1,5 liter koud (25º) en 2,5 liter warm (45º) per minuut. Dat levert samen 4 liter per minuut van 37,5º op. Dit zijn aannames op basis van waarnemingen want ik heb geen temperatuur of stromingsmeters in de leidingen. Verder zijn het berekeningen.

De verificatie van bovenstaande bestaat uit het berekenen van het rendement van de WTW. Die zou ongeveer overeen moeten komen met wat de fabrikant opgeeft. Het rendement is eenvoudigweg de verhouding tussen de temperatuur van het koude water en het warme water, want de stroomsnelheden (en dus de hoeveelheid warmte) zijn gelijk. Die verhouding, en dus het rendement, is 67%.

Die 67%, is dat niet een beetje optimistisch? Het KIWA-keur voor betreffende douchepijp geeft een rendement van 60%. Maar dat is bij 12,5 liter per minuut. Voor 9.2 liter per minuut geeft KIWA 63,7% op. Ik neem aan dat als het debiet nog lager is, het rendement verder toeneemt. Dat is ook logisch omdat het water langzamer stroomt en dus meer tijd heeft om warmte uit te wisselen. Na wat gespeeld te hebben met aannames kom ik uit op onderstaande balans.





Debiet-douche
4,0
l/min meet
Theater
45
ºC set
Twtw
25
ºC aanname
Debiet-koud
1,5
l/min berekend
Debiet-heater
2,5
l/min berekend
Tdouche
37,5
ºC set
Pheater
3.487
W berekend
Rendement
67%

berekend

Het berekende vermogen blijft nog onder wat een 16A aansluiting mag hebben (3.680 W). Dit is als volgt berekend:

(Theater [ºC]- Twtw [ºC]) * Debiet-heater [l/min] / 60 [s] * 4.184 [J/kgK] = [J/s] = [Watt] =
(45 - 25) * 2,5 / 60 * 4.184 =
20 * 0,042 * 4.184 = ~3.500 Watt 

Overigens kan je, als gevolg van de vastgelegde marges, met een 16A automaat of stop ruim 4.100 Watt gebruiken zonder dat die afslaat.

Conclusie

Voor een douche heb je echt geen 3x25A stroomaansluiting en heater van 18 kW nodig (die heb ik helaas wel). Het blijkt zelfs met 1x16A ook te kunnen. Dat had ik totaal niet verwacht, maar ik ben er wel blij mee. En twee douches met twee WTW's in serie gaat ook. Er blijft genoeg druk over voor twee lekkere douches.

Vraag voor vriend en energieadviseur Plushuis: met een dergelijk laag vermogen, heb je dan nog wel een buffervat nodig, of zou je je douche rechtstreeks kunnen voeden met een warmtepomp?

Wordt Vervolgd: warm-water. Ook met een onverwachte uitkomst!

woensdag 31 augustus 2016

Wat is dat nu met stadsverwarming?

Stadsverwarming heeft wat nadelen die bij veel mensen niet bekend zijn. Ik probeer ze hier toe te lichten door stadsverwarming te vergelijken met de CV thuis.

Moderne centrale verwarming (CV) maakt gebruik van een heel slimme (gas-)ketel met een rendement van meer dan 100%. Steeds vaker worden de leidingen geïsoleerd en worden speciale lage temperatuur-radiatoren toegepast.

Wat doet zo'n ketel nu eigen om efficient te werken?

1. Zo laag mogelijke temperatuur. De ketel meet de benodigde warmte en regelt de temperatuur van het water zo laag mogelijk. Dat bespaart namelijk energie.
  De stadsverwarming doet dat niet, want het is nooit van te voren bekend wie er waneer onder de douche wil, en dus moet de stadsverwarming ten alle tijden de minimale temperatuur van 70º stoken.

2. Een CV-ketel schakelt de pomp uit op het moment dat er even geen warmte nodig is. Dat bespaart flink wat stroom.
  De stadsverwarming pompt continue door want het is nooit van te voren bekend wie er wanneer en waar onder de douche wil, en dus moet er te alle tijden heet water rond gepompt worden, ook als er niemand gebruik van maakt.

3. Een huis isoleer je met circa 10 cm isolatie. Binnen is het 20º, buiten 0º, dus het verschil in temperatuur is 20º. De buizen van de stadsverwarming liggen in de grond waar het altijd 10º is. Het water is altijd 70º, dus het verschil is 60º. Dat is driemaal zoveel als bij je huis. Is de isolatie dus ook driemaal zo dik? Nee, stadsverwarmingsbuizen zijn geïsoleerd met slechts een paar cm isolatiemateriaal. Er gaat dus minstens driemaal zoveel warmte verloren als bij een huis. En dat is nog maar het begin.

4. En architect houdt bij het ontwerpen van een huis altijd rekening met de vorm en de hoeveelheid warmte die door de gevels naar buiten stroomt. Een huis in de vorm van een bol is dan optimaal omdat daarbij het oppervlak waardoor de warmte van binnen naar buiten stroomt minimaal is. Een langgerekt huis met verschillende vleugels verliest veel meer warmte, laat staan een zeer lang gerekt rond Hobbit-hol.
  Stadsverwarming bestaat uit zeer lange en zeer dunne buizen. Eigenlijk is dat nauwelijks goed te isoleren. De oppervlakte waardoor de warmte naar de grond weg kan is namelijk gigantisch. En de verliezen dus ook. Als er een buis onder de stoep doorloopt, bevriest die 's winters niet!

5. Een CV-ketel bevat slimme technieken die werkelijk alle warmte uit het gas halen. Die technieken zitten niet in een stadsverwarming, want op zo grote schaal zijn die te duur, te moeilijk of om andere redenen onmogelijk. Het rendement van een CV is dus zo'n 107%, dat van een stadsverwarming komt vaak meer in de buurt van een ouderwetste ketel met een rendement van 50%. De helft gaat de lucht in.

Samengevat: stadsverwarming verspilt veel energie. Bij het opwekken van warmte wordt al energie verspilt omdat het rendement niet hoog is. Daarna wordt er veel energie verspilt doordat de buizen lang en dun en slecht te isoleren zijn. En omdat het water altijd heel heet moet zijn verergert dat het ook nog eens. En tenslotte de (enorme) pompen die dag en nacht moeten draaien.

Stel je eens voor wat er 's zomers gebeurt: er is niet of nauwelijks warmte nodig, maar toch moet de stadsverwarming op maximale temperatuur water blijven rondpompen. Je weet immers nooit wanneer er iemand wil douchen. Doordat het warmteverbruik s' zomers zeer, zeer laag is, zijn de verliezen door de leidingen (de grond blijft 10º 's zomers) nog hoger dat dat verbruik.

Stadverwarming is alleen handig als je écht heel veel warmte óver hebt (dus niet opwekken!), én je kunt heel veel warmte tegelijk naar één punt brengen, zoals een kas, een zwembad, of een fabriek.

Voor woonhuizen is het niet toepasbaar omdat woonhuizen steeds minder warmte verbruiken (door EU regels) waardoor de stroomsnelheid in de buizen erg laag is waardoor de bovengenoemde verliezen volstrekt buiten alle proporties raken.

En dan hebben we het nog niet gehad over de afhankelijkheid die stadsverwarming creëert. Afhankelijkheid van commerciële partijen die inmiddels bewezen hebben zich boef-achtig te gedragen. En je kunt er niet van af....

En dan nog het ergste: als je huis op stadsverwarming wordt aangesloten wordt je huis minder goed geïsoleerd. Wettelijk geregeld! Dat slecht geïsoleerde huis kan je dus je hele leven blijven verwarming met stadsverwarming en je kunt er niet van af...



donderdag 9 juni 2016

15 juni: Thematour 'Ademend Bouwen'

Aankomende woensdagavond om 19 uur is in het Hennephuis in Ede de Thematour Ademend Bouwen.

Stro- en hennepbouwer Rens Borgers zal dan iets laten zien van de toepassing van de materialen, duurzame architect Ralf van Tongeren zal het ontwerp toelichten en opdrachtgever Erik Groeneveld zal laten zien hoe ademend bouwen zich verhoudt tot ventileren en luchtdichtheid.

Uiteraard alles in ons in aanbouw zijnde huis waar u alle details kunt zien.

Uw ben van harte welkom. U moet zich echter wel inschrijven op Duurzame Huizenroute.

Tot ziens!

zondag 29 mei 2016

Over winddichtheid en ventilatie

Luchtdicht

Plakband op de naden
Huh? Plak jij alles luchtdicht met plakband?

Mensen reageren verbaasd of stellen resoluut dat ze toch echt liever frisse lucht hebben dan alles helemaal dicht geplakt. Waarom verwerk ik honderden meters plakband in het Hennephuis om het wind- en luchtdicht te krijgen?

In deze blog leg ik uit hoe we dat in het Hennephuis doen, en waarom.

Mensen die het maar niets vinden om alles zo dicht te maken hebben wel een punt (al zeggen ze dat nooit zo): de ventilatiesystemen in veel woningen werken zo slecht dat als de wind niet flink door alle gaten en kieren zou blazen het in huis knap muf kan worden.

Gered door tocht

In een vorige blog heb ik uitgelegd dat een huis volgens de bouwnormen zodanig veel 'mag' tochten (en dat ook doen) dat je de ventilatie net zo goed uit kunt zetten. Dirk Jan Karsten van Luchtdichtshop.nl onderstreepte dat recentelijk ook nog eens in zijn blog.  (een beetje technischer).

Nu staan die ventilatoren meestal niet echt uit, maar ze functioneren wel slecht en dat komt ongeveer op hetzelfde neer. Gelukkig maar dus, dat je woning flink doorgeblazen wordt, dan hou je het tenminste fris binnen.

Waarom die systemen overigens zo slecht functioneren komt onder meer doordat lucht de weg van de minste weerstand kiest. Dus zet je in een kamer een raam open en ook de deur naar de overloop, dan wordt alle lucht via die kamer aangezogen en niets meer via de overige kamers. Er is zogenaamde 'onbalans'. Verder zijn roosters vies en maken mensen de ventilatiekieren onder de binnendeuren dicht, maar dat terzijde.

Isoleren met stilstaande lucht

Als je de muren en het dak beter gaat isoleren dan heeft dat op dit moment eigenlijk geen zin meer als je niet ook de tocht door het huis aanpakt. Dat begint met winddicht bouwen.

Isoleren doe je met stilstaande lucht. Er zit alleen maar isolatiemateriaal in de muur om te zorgen dat de lucht in die muur stil blijft staan. Maar wat nu als de wind door de spouwmuur en je dak waait? Dat kan het meeste isolatiemateriaal niet aan: de wind waait er doorheen en er omheen. Daarom plakken we alles winddicht.

Winddichtheid van het Hennephuis

Meer plakband op meer naden.
Kalkhennepmuren zoals in het Hennephuis zijn van nature winddicht want ze zijn massief. Bij de aansluitingen met de kozijnen komt plakband. Dat is een relatief eenvoudige volledig dichte gevel.

Het dak is een 'traditioneel' prefabdak met vlas er in in plaats van het veelgebruikte glaswol. Dat is een erg bewerkelijke constructie om winddicht te krijgen. Ik heb er tien rollen van 40 meter plakband in verwerkt, en evenzovele dagen als een haas op het dak doorgebracht.

Ik heb er bokkepoten aan overgehouden, maar nu waait de wind niet meer door het dak en blijft de isolatie haar werk doen.

Maar hoe zit dat nu met de frisse lucht binnen?

Uitdagingen met ventilatie

Het is essentieel dat het ventilatiesysteem goed functioneert want er is geen tocht meer die die taak overneemt. Dat betekent dat we geen vuile roosters willen, geen dichtgestopte ventilatiekieren onder de deuren en geen open ramen of deuren...  eh, dat laatste niet dus!

Vaak worden er uitgekiende high-tech ventilatiesystemen geïnstalleerd, maar ik hou het liever simpel. Ik wil niet nadenken over onderhoud en gewoon ramen open kunnen doen waar en wanneer ik dat wil. Geen huis met gebruiksaanwijzing.

Ventilatie in het Hennephuis

In het Hennephuis hebben we het als volgt opgelost.

  1. Elke ruimte heeft tenminste één raam wat op een kierstand gezet kan worden en wat helemaal open kan. Geen roosters die vies kunnen worden. 
  2. Elke ruimte heeft een tweede ventilatieopening, niet onder de deur door maar via geluidgedempte spleten boven de deur.
  3. Elke ruimte heeft een derde ventilatieopening via een buis naar een centrale ventilator.

Natuurlijke en vraaggestuurde ventilatie

Naar elke ruimte een buis.
De ramen en de spleten in de deuren zorgen, samen met de wind, voor het leeuwendeel van de ventilatie, het jaar rond. De bewoners zijn ten alle tijden vrij om alle ramen te sluiten. Dan vindt de ventilatie plaats via de buizen en de deurspleten.  Achter deze buizen zit een vraaggestuurd systeem wat regeert op koolzuurgas (CO2), waterdamp (H2O) en vieze luchtjes (VOC) en gaat dus alleen werken als dat nodig is.

Dit systeem is niet afhankelijk van een bepaalde balans tussen de luchtstromen en kan dus ook niet verstoord worden door ramen of deuren open of dicht te doen. Elke ruimte is afzonderlijk geventileerd, meestal natuurlijk, maar als het moet via een ventilator.

De problemen met vieze roosters zijn opgelost, want er zijn geen roosters. Ventilatiekieren onder de deuren hebben we ook niet, dus die kunnen ook niet dicht gaat zitten door te dik tapijt of zo.

Naar elke ruimte een buis leggen leek eerst een enorme uitdaging, maar nu ik er mee bezig ben valt het wel mee. Ik heb zelfs een enorme hoeveelheid buis over.

Overigens is het vinden van een ventilator die eenvoudig genoeg is pas gelukt toen ik in Belgïe ging kijken naar Renson. De Nederlandse fabrikanten richten zich meer op de aannemers die bouwbesluitconform bouwen het belangrijkst vinden en minder op de eindgebruikers die gezonde lucht willen.

Dampopen

En hoe zit dat nu met dampopen bouwen? Daarvoor is deze blog nu te lang geworden dus dat komt een volgende keer, vóór de Thematour Dampopen Bouwen!

Tot de volgende blog!

woensdag 6 april 2016

Hennephuis 2.0: klant-gericht bouwen

Wat een superdag was het weer vandaag!

Samen met de nieuwe aannemer en de kozijnenleverancier hebben we de details voor het inbouwen van de kozijnen bepaald. Daar hebben we de hele ochtend voor gebruikt. Het was heel leuk om samen met twee experts alles door te nemen en tot een hele mooie oplossing te komen. Zoveel geduld als die mensen hebben. De moeite die ze nemen om elkaar en mij echt goed te begrijpen. De manier waarop ze vasthouden aan hun kwaliteitsnormen. De manier waarop ze alle problemen oplossen: constructie, luchtdichtheid, isolatie, stucwerk, esthetiek, kosten; alles komt samen in een optimale oplossing.

Toen ik op een bepaald moment bij een moeilijk punt zei dat het dan ook wel wat minder mooi kon zag ik ze elkaar aankijken... nee, geen optie, we praten en tekenen door. 't Was nogal winderig en koud. Ik opperde om even in de keet te gaan zitten met pen en papier. "Nee, haal dit plastic maar even uit het kozijn, dan kunnen we er beter bij" en "heb je misschien een stuk karton, dan kunnen we daarop tekenen." Zo gaat dat.

Klantgericht bouwen?

Even later kwam mijn vriend en energieadviseur Nicolaas van Everdingen langs. Hij was net naar een congres over klantgericht bouwen geweest en nogal teleurgesteld over de aanpak van regels en instituties en controles. Maar ik denk dat ik vandaag het antwoord op klant-gericht bouwen in de praktijk aan het werk heb gezien. En ik weet nu ook heel zeker hoe je dat voor elkaar kunt krijgen:

Referenties, referenties en referenties.

Het zijn niet de regels en niet de controles, het zijn de mensen die het doen. Hun houding is van doorslaggevend belang, nee het is alles bepalend. En hoe kan je van iemand die je nog niet kent hun houding beoordelen? Via referenties. Is hun houding zoals hierboven beschreven? Dat is niet vast te leggen in regels, dat kan je alleen weten als je goede referenties hebt.

Netwerk

Maar referenties zijn alleen waardevol als ze komen uit je netwerk waarin mensen zitten die jouw waarden en normen delen. Zo'n netwerk heb je niet van de ene op de andere dag. Dat kost tijd en aandacht, begint op de lagere school en gaat je hele leven door (denk ik). De waarde van dat netwerk is ongelofelijk en eigenlijk niet in geld uit te drukken. Het gaat om kwaliteit en dat is nu eenmaal niet zo makkelijk in geld uit te drukken.

Via ons netwerk hebben we inmiddels ook mensen die zeer contentieus, efficiënt en transparant aan alle problemen van ons dak werken.

Via ons netwerk hebben we ook mensen gevonden die ons perfect geholpen hebben met de afwikkeling van wat er allemaal onder de vorige aannemer is gebeurd.

Ja, want er is wel e.e.a. gebeurd wat niet klant-gericht was. (Tenzij je gerichtheid op het legen van de beurs van de klant ook klant-gericht vindt natuurlijk.)

Hoe gaat het nu verder?

Het is nu 10 weken geleden dat Molthoff Aannemers BV voor het laatst op ons kavel was om aan ons huis te bouwen. Marieke en ik werken nu vaste dagen op de bouw aan ons eigen huis, bijgestaan door vakbekwame specialisten uit ons netwerk, familie en vrienden. Dat is een feest! En aan je eigen huis bouwen heeft iets speciaals. Zo nauw met specialisten werken die serieus naar je luisteren is... nou gewoon gaaf.

Verrassingen

We worden regelmatig positief verrast door hoe precies mensen werken en hoe vruchtbaar de discussies zijn. Zo komen er hele mooie oplossingen die niemand van te voren had bedacht. En oplossing hebben we nodig voor... problemen. En die zijn er genoeg.

Verrassingen

De mooie oplossingen zijn nogal eens oplossingen voor problemen die er helemaal niet hadden hoeven te zijn. We worden dagelijks verrast door nieuwe ontdekkingen:
  • De dakelementen liggen schots en scheef, naden staan open, er is hoogteverschil (tot 6 cm), de hoekkepers liggen 4-6 cm uit de hoek en slingeren zich een weg naar de nok. Scharnieren zijn verwrongen.
  • De dakelementen oost en west liggen hoger dan die op zuid en west waardoor de pannen op de verschillende dakdelen niet op gelijke hoogte liggen. Ook de dakramen verspringen.
  • De kalkhennep-gevels zijn zwaar beschadigd en er is veel werk nodig om ze vlak te krijgen, beschadigingen te herstellen, sterk te maken en goed te kunnen stuccen. 
  • De uit hennepblokken opgetrokken binnenwanden lopen niet recht, staan scheef, hebben (extreme) gaten, zijn zeer slecht gevoegd (je kijkt er doorheen). 
  • De binnendeur kozijnen stonden uit het lood of scheluw. Twee waren er goed, één moest er geheel uit en de rest kon bijgesteld worden.
  • Er is geen ruimte gehouden tussen de bovenkant van de muren en het dak om doorzakking op te vangen.
  • De sparingen voor de ramen en deuren waren vrijwel alle niet haaks en we moeten de kozijnen er met veel speling in zetten.
  • De voordeur kan niet open tenzij we het kozijn 5 cm verschuiven, wat nogal lastig is met hout-skeletbouw.
  • De spinvliesfolie op het dak heeft grove beschadigingen met scheuren tot meer dan een halve meter lang, veroorzaakt door de stroppen bij ondeskundig hijsen.
  • De naden tussen de dakelementen waren niet of half geisoleerd, bevatten plastic, hout en ander transportmateriaal en de folies hingen er tussen in plaats van dat ze om de tengels geslagen waren.
  • De vensteropeningen hebben klossen voor de montage van de kozijnen alleen deze klossen zijn (veel) te klein.
  • De raveel bij de trap is niet verankerd.
  • De kalkhennep gevels zijn zo slecht dat er flink gerepareerd moet worden, de schimmel moet er uit en er moet een reparatie-stuclaag aangebracht worden om de toplaag te fixeren. Boven de ramen moeten we alles vast gaan zetten.
  • Op geen enkele plek is vilt gebruikt als drukverdeler of om iets om de kieren luchtdicht te maken. De balken, vloer, muurplaten, dakelementen, alles zit koud op elkaar.
  • ...
Gelukkig hebben we specialisten die tot de absolute top in Nederland en België behoren én die de juiste houding hebben. En de nodige handige vrienden en familie natuurlijk! Ze komen af en toe met grote verbaasde ogen naar ons toe: "heb je dit al gezien?".

Renovatie

De planning hebben we maar los gelaten en we zijn het gaan zien als een renovatie. Op die manier kunnen we iets positiever staan tegenover elk probleem en het wat makkelijker zien als een uitdaging. Ik heb vier dagen op het dak gezeten om alle naden weer open te maken, folie, hout en plastic te verwijderen en daarna te isoleren en winddicht te nieten en te plakken. Dan bedenk ik me maar dat ik eigenlijk mezelf aan het instoppen ben, en dat is heel leuk om te doen.

Niet elk probleem is op te lossen, net zoals niet elke keuze weer terug te draaien is. Dat betekent dat we een huis zullen krijgen met een verhaal. Het zij zo.

Hoe verder

We zullen de komende tijd op een zacht pitje, enkele dagen per week, doorgaan met herstelwerkzaamheden en verdere opbouw. We zien elke dag, als de zon door de raamopeningen schijnt, hoe mooi het straks zal worden en dan genieten we er al een beetje van. Van de zomer hopen we het zover af te krijgen dat we er kunnen gaan wonen en dan rustig afbouwen.

Het is een feest, maar ook een verademing!

PS. Mocht je de beschrijving van de verrassingen ongelofelijk vinden, dan is dat heel begrijpelijk. Kom gerust zelf even kijken. Of volg me op twitter om een selectie van de foto's te zien.

maandag 29 februari 2016

Hennephuis neemt afscheid van aannemer


Wij hebben afscheid genomen van de aannemer en gaan nu eerst ons huis verder afbouwen op de manier zoals wij die voor ogen hebben: in nauwe samenwerking met inspirerende mensen. Het resultaat zal heel mooi worden en we hebben er weer enorm veel zin in!

Erik en Marieke Groeneveld

vrijdag 26 februari 2016

Wat kost een huis van hennep?

Kosta?

Vanzelfsprekend een vaak gestelde vraag van mensen die bij ons komen kijken naar het Hennephuis. Omdat ik het nog niet precies wist kon ik er nooit goed antwoord op geven. De schatting van de architect Ralf van Tongeren van Platform M3 was circa €400 per kuub. Nu weten we het echter precies, want we hebben een logboek bijgehouden.

Er zijn steeds twee mensen aan het werk geweest. Tijdens de vijf dagen dat we kalkhennep stortten waren dit er vijf extra (twee stagiairs, en drie familieleden).

Alleen de kosten betaald aan (onder-)aannemers en de kosten van het inrichten van de bouwplaats zijn opgenomen. Onderstaande bedragen zijn de netto bedragen gefactureerd door (onder-)aannemers. Het totaal heb ik zelf berekend.

Hieronder volgt het resultaat.

18 september 2015
Fundering + grondwerk: €34.042 (UrbanBase + Vink)
Bouwplaatsinrichting: €6.641 (Ikzelf)
Totaal: €40.683
20 oktober 2015
"Buitengevels gereed": €121.000 (Molthoff BV)
Totaal: €161.683
19 november 2015
"Verdiepingsvloer gereed": €18.150 (Molthoff  BV)
Totaal: €179.833
18 december 2015
"Dak gereed": €78.650 (Molthoff BV)
Totaal: €258.483
14 januari 2016
"Binnenmuren gereed": €24.200 (Molthoff BV)
Totaal: € 282.683

Afronding

Voor de afronding is naar schatting van Molthoff Aannemers BV nog eens €116.400 nodig. Dat is dan wel zonder:
  1. elektriciteit,
  2. riolering,
  3. water,
  4. verwarming,
  5. ventilatie,
  6. kachel,
  7. schilderwerk,
  8. binnenpleisterwerk,
  9. keuken,
  10. badkamer,
  11. toilet,
  12. zonnepanelen,
  13. etc.
Voor die laatste lijstje moeten we zeker nog wel €100.000 uittrekken is mijn eigen schatting. En dan was het leuk geweest als er nog wat geld was geweest voor een tuin.

Daarmee kom je in totaal op circa €499.083. Voor een inhoud van 710,52 kuub komt dit neer op €702,42 per kuub.

woensdag 24 februari 2016

Het Dak van Vlas

IsoVlas arriveert.

Een dak van vlas

Het dak van het Hennephuis is een dak van vlas. Vlas is naast Hennep één van de veelbelovende materialen voor de bouw. We gebruiken van de hennep met name de houtige binnenkant van het stro, maar van vlas gebruiken we juist de vezels. Bij IsoVlas maken ze daar dekens van en die stoppen ze weer in het dak.

Rc 9

Het mooie van vlas is dat het licht is en kan op vergelijkbare wijze als andere isolatiewol in prefab dakelementen verwerkt worden. En niet tenminste: je kunt het zo bestellen bij IsoVlas, tot een isolatie waarde Rc van maar liefst 9. Hennepwol zou helemaal mooi geweest zijn, maar dat is nog niet leverbaar in prefab elementen.
Het einde van de eerste dag.

Vertraging

Nu was het volgens de aannemer erg ingewikkeld: een zelfdragende schildkap. Het duurde dan ook wat langer voordat hij het helemaal uitgewerkt had. Die vertraging verergerde natuurlijk het probleem van de te natte hennepmuren. Normaal zet je met kalkhennepbouw namelijk éérst de kap en dan de muren. Nu stonden onze muren al maandenlang in het natte najaars- en winterweer. Maar toen was het dan allemaal uitgewerkt en kon de kap besteld worden.

Eindelijk

Schade door de hijsstroppen.
We waren erg blij toen 15 december om 9 uur twee vrachtwagens van IsoVlas verschenen. Ze leveren het heel professioneel aan: keurig genummerd zodat je het zo volgens het legplan kunt afpakken en neerleggen. En alles netjes verpakt en afgeschermd tegen de regen.

Om 13 uur takelde de kraan het eerste element naar boven en om 16 uur zaten de eerste vier elementen van het middenstuk er op.

Het zat niet mee. De stroppen van de kraan waren in de elementen geschoten waardoor het spinvliesfolie gescheurd was. Verder bleek het ook heel moeilijk om de lange tellerkop-schroeven door de elementen in de muurplaat te krijgen. Er zitten er nu een paar in, de rest volgt aankomende zaterdag (27 feb).

De lastige hoekkeper.
De volgende dag werd verder gegaan met de voor- en achterkant. Omdat het een volledig symmetrische schildkap betreft houden de delen elkaar staande. Er was een lange hulpkeper voorzien die tijdens het takelen de schuine hoekdelen moest ophouden zolang het tegenoverliggende deel er nog niet ingetakeld was.

Te klein....

Helaas bleek dat de hoekkeper te dun was doorgegeven: 9 cm dik, terwijl de kepers 7 cm dik zijn. Er zat dus een gat van 2 cm rondom de hoekkepers.

Alles netjes uitgelegd op de grond.
En alsof dat nog niet genoeg was bleek ook dat alle kopse delen te kort waren. Gelukkig hebben we een inventieve aannemer, en die monteerde langs de hoekkepers aanvullende latten, en aan de onderkant van de dakelementen een steigerplank. Daarmee was de hoekkeper bijna helemaal dicht.

Legpatroon

Tijdens het werk bleek het toch wat lastig om de werkvolgorde van Isovlas aan te houden, dus zijn alle dakdelen netjes uitgelegd op het kavel tegenover ons. Vanaf daar konden ze in de gewenste volgorde naar boven getakeld worden. Wel jammer was dat dit wat viezigheid aan de afwerking aan de onderzijde opleverde, maar dat konden we laten drogen en dan er weer afschuren volgens de aannemer.

Klaar!

Het dak zit er op!
Na vier dagen, nét voor kerst, zat het dak er dan eindelijk op! Wat een rust gaf dat. Niet meer al dat water op de vloer en in de muren waardoor ze gingen schimmelen. Super! We konden allemaal van onze welverdiende Kerstvakantie gaan genieten. Weer verder in 2016!

Of niet...

Helaas bleek onze vreugde van korte duur. Het regende en het dak bleek aan alle kanten te lekken. De plassen stonden op de vloer en de verse watergedragen constructieschuim drupte van tussen de spleten uit. En de vlas werd nat.

Een plasje schuim.
Onmiddellijk de aannemer gebeld, maar die nam niet op. Toen IsoVlas maar om raad gevraagd. Die is ter plekke komen kijken op zijn vrije dag. Chapeau! Op advies van hem hebben we het dak toen afgedekt met plastic. Omdat er twee weken niet gewerkt zou worden was dat het verstandigste. Dat was een aardige klus, we zijn er twee halve dagen mee bezig geweest. En best eng; zo'n dak is dan toch opeens best hoog en dan zit je daar op de nok.

Ideaal is het niet, want dat plastic ademt niet, maar het zal maar voor twee weken zijn, dan zal de aannemer direct verder gaan met de pannen leggen.

Onze circustent.
Wordt vervolgd.

woensdag 23 december 2015

Kalkhennep en schimmel

Hoe kalk en hennep van invloed zijn op je slaap

Tijdens de Duurzame Huizenroute zijn er 38 mensen die de moeite namen om hun naam op de lijst achter te laten. Zij en en de vele spontane bezoekers hebben de muren van kalkhennep kunnen bewonderen, en zij die de tweede week kwamen hebben ook de authentieke verdiepingsvloer met moerbalken en kinderbinten kunnen zien.
Zichtbare constructie: de o zo gave balkenvloer.
Misschien wel het mooiste van het huis.

Sindsdien is er veel veranderd.

Na de open huizenroute heb ik zeer weinig nachtrust gehad. Dat kwam niet door al die bezoekers maar had met ontwikkelingen in en om het huis te maken. Omdat dit ook een leerproject is (het eerste commercieel gebouwde hennephuis in Nederland) zal ik mijn ervaringen delen. Zoals wijlen Oliver Sacks zei: vertel verhalen zodat anderen ervan kunnen leren.

Wat is er gebeurd? Waarom blogt Hennephuis niet?

Na de mooie zonnige periode brak een regenachtig najaar aan. Dagen, weken bleef het maar regenen. Nu kunnen kalkhennepmuren daar tegen. Ook onze collega-bouwer in Veghel, Laurens van Cuijk, heeft zijn muren nog niet afgewerkt en ook die hebben regen te verduren. Er is echter wel een verschil in bouwwijze: Laurens heeft eerst het dak, met overstek geplaatst, en daarna de muren. Wij hebben eerste de muren geplaatst. Het grote verschil is dat de regen dan ook bovenop de muren kan vallen en dan trekt het er in. Datzelfde gebeurde ook bij de raamopeningen.
Mijn toekomstige buurman, Bart, is microbioloog en legde me uit wat er gebeurt als je ongeveer twee uur per vierentwintig uur vocht hebt: dan gaan de sporen in het hout ontkiemen en gaat er een schimmel groeien. Mensen gebruiken daar dan termen voor als 'het weer' of 'spocht', maar het komt feitelijk neer op schimmel. En dan zie je dit.
Schimmelende kalkhennep
Je begrijpt misschien wel dat ik daar een beetje zenuwachtig van werd. Grijs, rood, zwart, overal kreeg de buitenmuur deze schakeringen. Nadat ik deze foto met de aannemer had gedeeld hebben we besloten dat het beter was om de muren af te dekken met plastic, maar dan wel ventilerend. Dus heb ik onderstaande constructie bedacht. De aannemer nam palen mee en ik had nog tientallen scheerlijnen liggen, en die hebben we er op gemaakt zoals op deze foto.
De eerste poging om de regen af te weren
Nog dezelfde avond blies de eerste najaarsstorm alles er weer af. Gelukkig was er een meedenkende bouwer die met zijn collega spontaan een betere constructie bedacht en die meteen realiseerde.
De tweede poging die wel stormbestendig bleek.
Ook is hier de verdiepingsvloer afgedekt met plastic.
Wat steiler naar beneden en boven en onder om latten en steigerplanken heen geslagen. Deze constructie heeft inmiddels drie stormen doorstaan en zit er nog steeds. Ik vond hem er wel wat dicht op zitten, maar wat een magisch spul is dat kalkhennep! Het begon meteen te drogen en de schimmel stopte met groeien. Mooi om te zien hoe het zichzelf droog werkt. Gelukkig.

Dan denk je het ergste gehad te hebben

Ondertussen was de verdiepingsvloer gemaakt met moerbalken en kinderbinten en planken, allemaal van Douglashout, zo uit het bos. Dergelijke dikke dingen drogen is niet zo duurzaam en ook erg duur dus gebruikten we ongedroogde balken. Alleen de planken waren wel gedroogd. Omdat ze niet zo dik zijn kost het niet veel energie of tijd en met gedroogde planken kan je de vloer strak leggen zonder dat er later de vreselijkste kieren ontstaan.
Om die planken droog te houden is de hele verdiepingsvloer afgedekt met plastic. Zie ook bovenstaande foto. De ramen zitten er nog niet in en omdat het in een tochtig huis niet werken is zijn de ramen netjes dicht gemaakt met speciaal transparante folie.
De dicht gemaakt ramen.
De plassen op de vloer.
Het plastic op het dak waterde niet goed af, dus alles kwam alsnog naar binnen en op de vloeren stonden voortdurend plassen. Toen gebeurde er dit met de binnenkant van de muren...
De schimmel begint een lichaam te vormen.
Die witte pluisjes is het lichaam van de schimmel legde Bart uit. Dat is dezelfde witte spul wat om je lekkere Franse schimmelkaasje zit. Als de schimmel sporen gaat maken wordt het grijs. Zo ver was het dus nog niet. Maar ik moet eerlijk zeggen dat ik toen niet zo optimistisch was. Dat komt ook omdat Bart mij pas gisteren het privéleven van een schimmel uit de doeken heeft gedaan.

Aktie! Met spoed!

Een weekend aan de telefoon met de aannemer leverde allerlei ideeën op. Ik ben een droger gaan huren voor vier weken. Die zie je hieronder.
Een fijne duurzame ontvochtiger (droger).
Feitelijk een airco die gelijk de lucht weer verwarmt.
Zo'n droger helpt echter helemaal niets, echt helemaal niets. Bij 20º doet het wel wat maar bij 5º gebeurt er echt vrijwel niets, ook al beweert men dat het tot 0º werkt. Dan dus maar een verwarmer er bij. Een beetje een grote, anders helpt het natuurlijk niet. Dus ik op zoek naar zo'n ding.
Een heus hittekanon. Mooi spul, geeft een hitte man!
Er hoeft alleen maar diesel in.
Indirect gestookt, anders verpest je alle houten balken met de diesellucht. Maar door het pijpje bovenop komt meer hete lucht dan uit het gat aan de voorkant (wat je met een buis naar binnen moet leiden). Bovendien, zo'n ding is 48 kW, en als je die een week laat draaien kost dat aan energie ongeveer 29 GJ, en dat is ongeveer vijfmaal het te verwachten jaargebruik van het huis. En dan reken ik nog niet eens de droger mee. En elk uur een jerrycan diesel brengen natuurlijk, maar da's peanuts.
Toevallig sprak de aannemer datzelfde weekend iemand die zei dat je niet moet verwarmen maar ventileren. Dus dat werd het plan! In overleg heb ik toen op zondagmiddag alle ramen opengesneden,
Alle ramen de bovenste helft opengesneden.
en op maandagochtend ben ik naar Rijsen gereden en heb ik vier enorme ventilatoren gehaald. Zoals deze.
Handig, robuust.
Ontketent een orkaan voor maar 200 W.
Die gebruiken een fractie van de energie van een droger en een kachel. En het hielp! Vrijwel direct, ondanks dat nog steeds de plassen op de vloer stonden. Het schimmelen stopte en de muren werden droog. Snel genoeg blijkbaar, want ik heb nergens grijze pluisjes gezien, alleen witte. Ook hier toont de kalkhennep zich weer een magisch goedje wat ondanks de omstandigheden toch weer zichzelf droog weet te werken. We hebben het toch mooi opgelost.

En hoe zit het nu met de schimmel?

De schimmel heeft het hout van de hennepplant (cellulose) omgezet in suikers. Maar volgens Bart zit er zoveel hout in die muren dat het echt jaren zou duren om dat allemaal af te breken. Er is maar een klein deel aangetast. De schimmel zit er nog, maar die heeft er altijd gezeten. Die zat al in de hennepplant en is niet aan komen waaien of zo. De schimmel zat er, zit er en gaat groeien als hij vocht wordt. Als de muren nu droog blijven is er niets aan de hand. Er is ook geen wezenlijk verschil met niet aangetaste muren. Die gaan, ook later, net zo goed schimmelen als deze aangetaste muren, als ze maar lang genoeg vochtig zijn.
En moeten al die aangetaste stukken niet weg dan? Dat wat nog stevig is kan blijven zitten, dat wat los of rul is moet uiteraard eerst weg ander blijft het stucwerk niet zitten. Helaas wel wat extra werk dus, maar ja.

Wat is nu de les die we hieruit kunnen leren?

  1. Bescherm de kalkhennep muren goed tegen regen, daarvan is gewoon teveel in Nederland.
  2. Pak je huis niet in plastic want het verstikt.
  3. Gebruik ventilatoren om te drogen, negeer drogers en heaters.
  4. Blijf steeds goed opletten en reageer direct.

En die plassen?

Ja die waren nog niet weg, nog lang niet. Daarover meer de volgende blog.