dinsdag 30 juni 2015

Het duurzaamste huis van Nederland?

Is ons huis het duurzaamste van Nederland? Gezien de toenemende belangstelling lijkt het er wel een beetje op. Toch wil ik die eer niet ontnemen aan anderen die ons voorgegaan zijn. Ik ben niet de eerste of enige met verregaande ideeën omtrent duurzaam bouwen.

Wat is er dan zo uniek aan ons bijna-huis?

Uniek

Het unieke van ons Hennephuis zit hem in de combinatie van uitgangspunten:
  1. Super energiezuinig: passief, laagenergie, hoe je het noemen wilt.
  2. Gezond binnenklimaat: ademend, geluiddempend.
  3. Zeer lage milieubelasting voor, tijdens én na de bouw.
  4. Gebouwd in opdracht, door een professionele aannemer (geen hobby).
  5. Ontworpen voor de bewoner (niet voor de techniek).
  6. Tegen dezelfde kosten als een ouderwets huis.

Energieverbruik

Er is veel aandacht voor energieverbruik.  Dat zie je terug in de steeds strenger wordende EPC voor woonhuizen, in alternatieven zoals PHPP en de nieuwe NZEB.  Deze richten zich echter zo sterk op energie, dat het resultaat vaak een luchtdichte plastic zak is die zeer zorgvuldig moet worden geventileerd omdat het anders fout gaat. We kennen toch de Vathorstzaak?

Gezondheid

Gezond bouwen is vaak iets van alternatievelingen. Het raakt aan de geitenharen sokken en baarden die bouwen met stro en waterloze toiletten. Niet iets voor gewone mensen. Gek eigenlijk, want gezondheid mag vaak alles kosten: gezondheid voor alles, toch?  Maar die ventilatiekieren onder de deuren stoppen we liever dicht want dat tocht, en verder is de interesse in een gezond binnenklimaat bij de gemiddelde bewoner bijna nul is mijn ervaring.  Toch vinden we gezondheid zo belangrijk dat het een uitgangspunt voor de bouw is geworden.

Eerlijk

Een curieus punt is het energieverbruik gedurende de bewoning in vergelijking met het energieverbruik dat voor de bouw nodig is.  Zie ook mijn vorige blog over elektrisch verwarmen. Een laag energieverbruik huis scheelt in de portemonnee maar wat kost dat anderen? De Limburgers die de Sint Pietersberg zien verdwijnen voor ons beton? Arme sloebers in Verweggistan die kostbare metalen voor ons delven?  Of ijskappen die verdwijnen door o.a. ons gigantische staalverbruik?

Al die punten combineren en een huis ontwerpen en bouwen wat én weinig energie kost om te bouwen, én gezond is om in te leven, én weinig energie nodig heeft tijdens het gebruik, dat is alleen maar voor hobbyisten, wereldverbeteraars en andersoortige alternatievelingen weggelegd.  Of toch niet?

Geen hobby

Het Hennephuis wordt ontworpen door een professionele architect en zal worden gebouwd door een professionele aannemer.  Het wordt een gewoon huis met alles zoals je dat verwacht van een gewoon huis: normaal toilet, bad, douche, verwarming, keuken, enzovoorts.  De techniek dringt zich niet op, je hoeft niet zuinig aan te doen, je kunt gewoon leven.  Daarnaast wordt het ook in een gewone tijd gebouwd, onder garantie en met gewone bouwvergunning en verzekeringen.  Niets bijzonders.

En wat kost dat dan allemaal?

Niets meer!  Sterker nog, ons zeer beperkte budget was een sterke aanleiding om het zo te doen. De afzonderlijke delen zoals fundering, gevels en daken zijn vergelijkbaar in prijs.  En we besparen enorm op de installaties: geen radiatoren of vloerverwarming nodig.  Geen CV-ketel of warmtepomp en geen ruimte om dat allemaal te herbergen.  Dat geld steken we dan in drie-dubbel glas.  Dat kost wel degelijk meer, maar verdient zichzelf terug.

Het huis kost dus niets meer om het zo te bouwen dat het energieverbruik daarna zeer laag tot nul is. Of anders gezegd: het kost niets extra om je leven lang kosten te besparen.  En dan hebben we het over een besparing van honderden euro's per maand.  Wat wil je nog meer?  Oh ja, gewoon door een aannemer gebouwd, snel en goed.

Hoe krijg je dat voor elkaar?

Hoe doen we dat? Door agile te werken: in vertrouwen en interactief.  Dat doe ik met mijn (IT-) bedrijf Seecr al 13 jaar, en Winfried Molthoff (aannemer) en Ralf van Tongeren (architect) al hun hele leven.  Alleen heet het nu 'Scrum'.  Daarover een blog apart!

[EDIT 4/2016: Ons vertrouwen is grof beschaamd door de aannemer. Het is verstandig verder te lezen voordat je conclusies trekt.]

zaterdag 27 juni 2015

Cijfers en Letters

Deze bijdrage aan Grijzemassa is van Ralf van Tongeren (duurzame-architect.com), de architect van het @Hennephuis.

Cijfers en Letters

"Ik heb een hele goede woning ontworpen alles is Rc 10", "deze woning is erg comfortabel, hij gebruikt maar 15kWh/m2 per jaar", "met ons ventilatiesysteem realiseert u een EPC winst van wel 0,35! Comfort gegarandeerd"

Je voelt je goed, zit lekker in je vel...

Een van mijn favoriete bezigheden is, zoals voor vele Nederlanders een flinke boswandeling maken. Eén van mijn favoriete plekken is de Veluwe zoom. De voorpret begint al bij het informatiecentrum van Natuurmonumenten met haar ecologische tuin. Wat een plezier om daar al rond te lopen om daarna minstens 10 km te lopen. Heerlijk die rust, vrijheid, frisse lucht. Ik denk dat iedereen het gevoel wel kent van een boswandeling. Je voelt je goed, zit lekker in je vel... Een comfortabel gevoel. Is er ooit de noodzaak geweest dat gevoel te kwantificeren? Mensen zeggen toch: vandaag voel ik me goed en niet vandaag ben ik 36,8 graden met een bloeddruk van 120/80? Zo is het ook met hetgeen een goede, comfortabele en gezonde woning in de kern definieert. Wat voor gevoel geeft het je, hoe voelt de ruimte aan.

Wat een ervaring was dat mensen!

Als architect heb ik een andere relatie tot getallen gekregen toen ik voor mijzelf begon. Na de nodige onderzoeken waar je met je eigen bureau aan wilt gaan werken kwam ik al snel uit bij het bouwen met natuurlijke materialen (voor de goede orde daar versta ik onder hout, stro, vlas, hennep, leem etc.). Ter voorbereiding ging ik een zomer meewerken aan een boerderijrenovatie waar gewerkt werd met stro, houtvezel en leemstuc. Een aantal ruimtes waren al klaar. De "nieuwelingen" mochten van de eigenaresse wel even een kijkje nemen in die ruimtes. Wat een ervaring was dat mensen! De kamers voelde totaal anders aan dan ik ooit had ervaren. Logisch ik was nog nooit een woning geweest die gebouwd was met natuurlijke materialen. Ik kan het ook niet kwantificeren of wetenschappelijk verklaren wat hét precies is. Ik kan het alleen omschrijven met een gevoel, het gevoel dat je hebt als je in een bos wandelt en bij jezelf denkt: wat voel ik me toch heerlijk!





Zo ik laat expres even wat returns voor u de lezer om dat gevoel in uw gedachten naar voor te halen voor ik verder ga. 

een uniek samenspel van verschillende factoren

Heb ik dan iets tegen getalletjes? Helemaal niet maar ik ben me bewust dat het slechts indicatoren zijn van, of mogelijke verklaring waarom het ene gebouw goed voelt en het andere niet. Dat is en zal ook per persoon verschillen. Een mooi illustratief voorbeeld is een onderzoek naar de werking van kalkhennep door de University of Bath. Hun abstract vormde het gegeven dat mensen die in een kalkhennep huis wonen aangaven dat ze zich erg comfortabel voelen in hun huis: uniforme ruimte temperaturen, aangename luchtvochtigheid en een laag energie verbruik. Puur op wetenschappelijke gronden van o.a. de U-waarden zou je dit niet meteen verwachten. Sterker nog vanuit een statische benadering zouden deze huizen slechter moeten scoren op energiegebruik dan hun bakstenen evenknie. Onderzoekers kwamen er achter dat er niet één duidelijke eigenschap van het materiaal was aan te wijzen die dit verklaarde maar juist een uniek samenspel van verschillende factoren.

Kalkhennep maximaal een Rc van 6,5 zegt u?

Dit is, in mijn bescheiden mening waar menigeen die weer eens een getalletje poneert compleet aan voorbij gaat. Comfort is een samenspel van factoren die ook nog eens voor elk individu anders zijn dat valt niet te vangen in één enkel getal. Misschien niet vreemd in het huidige communicatietijdperk van 144 tekens om de boodschap zo simpel mogelijk te houden maar het vervelende is dat het vaak een eigen leven gaat leiden en veel mensen waar we voor bouwen (zowel de particulier, de woningbouwvereniging, gemeente maar ook menig collega architect of bouwkundige) niet meer voorbij het getal (kunnen) kijken als het op het comfort en gezondheid van de woning aankomt. "Kalkhennep maximaal een Rc van 6,5 zegt u? Ooh nee dan is het niets voor ons wij willen bouwen met minstens Rc 8,0!" 

Een mooie toekomst!

Gelukkig zijn er steeds meer mensen zoals Erik die zich dat ook beseffen. Steeds meer zoeken ze elkaar op bij bijvoorbeeld Strobouw Nederland, Kalkhennep Nederland of Greendeal biobased bouwen. Steeds meer mensen halen graag de natuur in huis, we gaan een mooie toekomst tegemoet.

Ralf van Tongeren - Duurzame Architect




donderdag 18 juni 2015

Alles Elektrisch: Infrarood of Warmtepomp?

Ons @hennephuis zal helemaal op elektriciteit draaien, inclusief de verwarming. Veel mensen vinden dat raar, vooral omdat verwarmen met elektriciteit gezien wordt als verspillen van dure en hoogwaardige energie.  Toch heb ik een goede reden om het wel te doen.

Gevolg van weinig energiegebruik

Het energieverbruik van ons huis zal heel laag worden. Ik reken met de vuistregel dat het per jaar zoveel zal verbruiken als we nu per maand verbruiken.  Dat is dus rond de 6 GJ per jaar.
Bij zo'n laag verbruik krijgen de vaste kosten van de verwarmingsinstallatie de overhand. Vergelijk het met een auto waar je alleen boodschappen mee doet. De afschrijving is vele malen hoger dan de brandstofkosten. Verwarmen van een laag-energiehuis lijkt op heel erg weinig kilometers maken met een te dure auto.

Efficient Benutten

Het laatste punt is van zwaar gewicht.  Het gaat immers niet alleen om geld, het gaat ook om efficient energie gebruiken.  Maar wat kost het produceren en installeren van een verwarmingsinstallatie aan energie? Die energie is al verbruikt nog voordat de installatie aan gaat.  En als de installatie aan gaat, en hij produceert maar zo weinig energie, dan kon de verhouding wel eens scheef komen te liggen.

Omdat ik niet de beschikking heb over uitgebreide levensloopanalyses die aangeven hoeveel energie is gebruikt bij de productie van de installatie kijk ik hier alleen even naar de kosten in euros.

67 Jaar Energie

Op een bierviltje had ik al eens uitgerekend dat voor de prijs van een warmtepomp van €10.000 ook voor 67 jaar energie gekocht kan worden á 25 euro bij de stadsverwarming in Ede.  Als je vastrecht negeert tenminste. Ik vroeg me af wat de kosten zouden zijn voor installaties zoals stadsverwarming, gas-CV en warmtepomp bij 6 GJ per jaar waarbij je wél het vastrecht meeneemt. Hier volgen mijn krabbels.

Stadsverwarming
Aanleg radiatoren: P.M.
Aansluitkosten: €895 (eenmalig)
Vastrecht: €468
Energiekosten: €150
Prijs per GJ: €103

Gas-CV
Aanleg radiatoren: P.M.
Aansluitkosten: €895 (eenmalig)
Huur ketel: €408
Vastrecht: €115
Gasleveringskosten all-in: €135
Prijs per GJ: €110

Warmtepomp
Aanleg vloerverwarming: P.M.
Aansluitkosten: €798 (eenmalig)
Afschrijving: €667
Vastrecht all-in: €240
Elektriciteitskosten: €-249 <= huh?
Prijs per GJ: €110

Infraroodpanelen
Aanleg stopcontacten: P.M.
Aansluitkosten: €798 (eenmalig)
Afschrijving: €150
Vastrecht all-in: €240
Elektriciteitskosten: €-17 <= huh?
Prijs per GJ: €62

Huh?

Dit gaf mij wel even te denken.  Er staat namelijk iets heel geks in: negatieve prijzen voor electriciteit.  Hoe komt dat?  Dat komt omdat ik bij alle vier de opties exact hetzelfde heb gedaan: alle kosten optellen en verdelen over het verbruik voor verwarming.  Bij elektriciteit is het verbruik zo laag dat je geld terug krijgt als gevolg van de energiebelastingkorting.  Maar in werkelijkheid wordt zo'n gas, warmte of elektriciteitsaansluiting natuurlijk voor meer dingen gebruikt.  En dat roept het idee op van het zogenaamde marginale rendement.

Marginaal Rendement

Het marginaal rendement zegt iets over wat de kosten zijn als je iets toch al hebt, en er dan meer gebruik van gaat maken.  Dus: je hébt al een auto, wat kost die extra kilometer dan?  Dat principe kan je natuurlijk ook toepassen op verwarmingsinstallaties: je hébt al elektriciteit, wat kost die ene kWh extra dan?

Waarom deze vraag zich zo sterk opdringt is natuurlijk niet alleen vanwege die negatieve getallen hierboven.  Je kunt namelijk ook heel duidelijk zien dat de vaste kosten de prijs per eenheid energie (GJ) gaan domineren (bij alle opties). Dus als je wat aan die prijs per eenheid wilt doen moet je het in de vaste kosten zoeken. En dus niet in een beter rendement van de warmtepomp, want die telt maar voor een klein deel mee.

Wat als je nu eens een aansluiting in het geheel kan voorkomen? Dus geen gas, geen stadsverwarming, maar alles elektrisch?  Omdat je die electriciteitsaansluiting toch al hebt verhoog je het rendement ervan door er nog meer gebruik van te maken.  Eens zien wat dat oplevert voor de twee elektrische opties waarbij we 23 cent rekenen per kWh:

Warmtepomp
Aanleg vloerverwarming: P.M.
Aansluitkosten: €798
Afschrijving: €667
Vastrecht all-in: €0
Elektriciteitskosten: €110
Prijs per GJ: €129

Infraroodpanelen
Aanleg stopcontacten: P.M.
Aansluitkosten: €798
Afschrijving: €150
Vastrecht all-in: €0
Elektriciteitskosten: €384
Prijs per GJ: €89

Het is natuurlijk krom dat door die energiebelastingkorting de prijzen eerst lager waren.  Maar voor de rechtlijnigheid van de vergelijking was dat noodzakelijk.  Je kunt de vier eerste berekeningen opnieuw maken maar dan:

  1. Zonder energiebelastingkorting te rekenen.
  2. De vaste kosten voor gas ook te verdelen over koken en warm water.
  3. Warm water bij alle opties meenemen.
  4. Gebruik van zonnepanelen waardoor de elektriciteitsprijs halveert.
Die berekeningen laat ik even over als oefening voor de lezer.

Ein letztes Glas im Steh'n

Hierboven staan nog een paar P.M posten: pro memory.  Wat zou het aanleggen van vloerverwarming kosten? En hoeveel het maken van een aantal extra stopcontacten? En wat zou de milieulast van dit alles zijn?  In hoeverre wordt de milieulast vertegenwoordigd door de prijs bij deze opties?

Ik denk dat ik mijn keuze gemaakt heb.






Gebruikte Info:
Lokatie: Ede
Netbeheerder: Liander
Gas en electra: Greenchoice
Stadverwarming: Ede (bij de aansluiting kan je vreselijk gepakt worden door de zogenaamde "rentabiliteitsbijdrage". Dit is een extra bedrag voor aansluiting, waarvan de bedoeling is dat je dat bedrag uitspaart door minder geld te besteden aan isolatie. Dit bedrag kan flink oplopen afhankelijk van de boeven waar je mee te make hebt.  Ik neem dit bedrag hier niet mee.)
1 GJ = 190 m3 gas
Warmtepomp: €10.000, afschrijving in 15 jaar, geen rente. COP = 3,5
Elektriciteit: 23 ct
IR-panelen: 5 x 600 Watt, a €300, 10 jaar afschrijving, geen rente


 

zaterdag 13 juni 2015

Wat is duurzaam? Zoek de satisfier!

Als je het over duurzaam hebt denkt niet iedereen hetzelfde.  Er zijn mensen die voornamelijk aan een laag energieverbuik denken.  Er zijn er ook die vooral milieubelastende materialen willen voorkomen. En weer anderen denken aan flexibel gebruik van een gebouw in de toekomst.

Maar wat is eigenlijk de satisfier? Waar worden we nu echt blij van als we een nieuw huis betrekken? Laten we eens beginnen met de punten die we belangrijk vinden.

1. Het energiegebruik moet laag zijn. Op deze manier dragen we bij aan een verminderde belasting van onze leefomgeving.  Dan voorkomen we CO2-uitstoot en andere schadelijke stoffen.  Tegelijk willen we zeer lage tot geen woonlasten, nu en in de toekomst.  Nu omdat we al ons geld er in steken, later omdat sparen voor een pensioen om straks de energierekening te kunnen betalen een hele sneue bezigheid is: je spaart je krom, tegen een laag rendement.  

2. De energieinvestering moet laag zijn. Dit betekent dat het huis niet enorm veel energie mag kosten om te maken. Dat is een spannende, want met een zeer laag gebruik (zie 1.) is de energieinvestering snel groter dan het energiegebruik van enkele decennia. In perspectief: voor €10.000 kan ik, bij een gebruik van 6 GJ/jaar, voor 67 jaar energie kopen à €25/GJ. Dat is een probleem, want zeer-energiezuinige huizen hebben vaak installaties die tweemaal zoveel kosten. (En overigens denk ik dat de energieprijzen zullen dalen; die van elektriciteit dan.)

3. Het moet gezellig zijn. De architectuur moet ten dienste van de mensen staan. Een huis bouwen om de goedkoopte, om de techniek, om de besparing of elke andere reden anders dan bewonerswelzijn wordt een slecht huis wat bij de eerste de beste gelegenheid afgebroken zal worden.  Wij willen er nu en straks niet alleen in schuilen tegen de regen, maar er ook in leven.

4. Het binnenklimaat moet gezond zijn. Dit betekent dat de lucht zuiver moet zijn: niet te veel CO2, radon, stof, vocht en geluid.  Ook licht is van groot belang voor een gezonde dag-cyclus van mensen. Aangezien ik zelf een aardige winterdip heb let ik hier extra goed op.

5. Het huis moet flexibel zijn.  Een mensenleven is steeds anders: alleen, samen, kinderen, een logée, hulpbehoevende ouders, werk aan huis, ouder worden, het stelt steeds andere eisen aan je woning. Het zou mooi zijn als je huis je daarin mogelijkheden biedt.  Dus flexibel indeelbaar, drempelloos, levensloopbestendig. 

6. Het huis moet lang mee gaan.  Slijtvaste en stevige materialen die een lange levensduur hebben zijn erg belangrijk.  We bouwen een huis wat minstens 100 jaar moet blijven staan.  Een huis moet geen wegwerpartikel zijn.  Je investeert zeer veel tijd, geld én energie in iets en dat moet meerdere generatie meegaan.

7. Het afval moet recyclebaar zijn.  Het huis zal er niet voor altijd staan en als de tijd gekomen is om het af te breken moeten we niet blijven zitten met afval wat schadelijke stoffen bevat, of afval wat niet opnieuw gebruikt kan worden.  Het puin van vandaag is alleen nog bruikbaar om onder wegen te leggen omdat beton en steen alleen maar degradeert en nooit meer in de gebruikscyclus terecht komt. Zou het niet mooi zijn als het afval van het huis ófwel direct hergebruikt kan worden, ofwel als compost over de hennepvelden gestrooid kan worden?

Eigenlijk zijn alle punten, op één na, echte dissatisfiers; punten waarop je het alleen maar kunt verknoeien. Er is maar één satisfier; een punt waarop je het beter kunt doen en meerwaarde bieden. Over welke heb ik het?