zondag 19 april 2015

Een puzzel van 21 stukjes

Energie in een roerige wereld

Een zeer groot deel van onze energie komt uit gas: rechtstreeks naar onze woningen, of indirect via een elektriciteitscentrale en dan als stroom naar onze meterkast.  En waar komt dat gas vandaan?  Uit de bodem onder Loppersum gaat niet meer, gelukkig.  Gas uit Rusland lijkt me ook geen goed idee. Brrr, wat een griezel die man! En hoewel Shell een mooie toekomst ziet voor vloeibaar gas ben ik niet zo'n fan van grote bedrijven: daar zitten altijd bonustrekkers aan de top.

Bovendien is het nu toch wel duidelijk dat we eens op moeten houden met alles wat we in de bodem vinden in de fik te steken.  Als we de volgende generatie ook nog een aarde gunnen tenminste.

Dus gaan we zuinig aan doen.  De rest proberen we lokaal te vinden.   Maar hoe?  Het blijkt een hele puzzel.

Zonne-energie is mooi

Zonne-energie is eigenlijk het allerleukste.  Directer kan niet.  Die kan op twee manier worden gewonnen:

  1. als warmtestraling, met zonnecollectoren of met ramen
  2. als fotovoltaïsche elektriciteit, met zonnepanelen
Zonnecollector

Zonnecollector: doe maar niet.

Zonnecollectoren zijn interessant als je al een verwarming hebt en je wilt wat besparen op het verbruik.  Als je nog niets hebt zijn zonnecollectoren alleen interessant als je héél veel warmte nodig hebt, op een camping of zo.  Anders kost het al snel meer (aan Euro's en aan materialen) dan het oplevert.

Zonneenergie door de ramen: doen!

Ramen, op het zuiden, kunnen warmte opleveren.  Dan moeten ze wel voorzien zijn van driedubbel glas, anders lekt die warmte er net zo hard weer uit. Het Duitse Passivhaus Institut heeft aangetoond dat je die investering binnen de kortste keren terug verdient. Zodoende krijgt vooral de gevel aan de zuidkant dus veel glas: veel oppervlak en alles in drie lagen.
Zonnepanelen

Zonneenergie via PV-panelen: ook doen!

Rest ons nog zonnepanelen.  Die zijn eenvoudig, snel terug verdiend en ze gaan 30 jaar mee.  De elektriciteit die ze opwekken is inclusief alles half zo duur als kopen van een energiemaatschappij.  Eigenlijk is dit een no-brainer.  Ze leveren eigenlijk bijna altijd wel voldoende op en ik kan het dan ook iedereen aanraden.  Je spaargeld op de bank levert minder op!

Maar wel een beetje mooi!

Samen met architect Ralf hebben we ons helemaal suf gepuzzeld.  Waar moeten die panelen komen?  Hoe ziet het er nog een beetje acceptabel uit?  Panelen boven op de pannen schroeven moet je eigenlijk niet doen bij een nieuwe huis.  Er zijn dakpannen met zonnepanelen er in, maar die zijn nogal duur, en het rendement is laag.  En een paar duizend stekkers op je dak?  Daar gaat wellicht wat van stuk de komende jaren.

Compromis

Een puzzel van 21 stukjes
Als je een beetje doorpuzzelt kan je dakramen en zonnepanelen in een mooi patroon leggen. En je kunt ze ook nog in het zelfde vlak leggen als de pannen.  Een zwart paneel en een driedubbel raam hebben een vergelijkbare uitstraling.  Met donkere pannen lijkt het me heel mooi.

De zonnepanelen hebben een soort van standaard maat van 164 bij 99 cm.  Het dakraam is 140 bij 94, en het paneel valt dan precies in de inbouw-marges die de fabrikant van het dakraam opgeeft.

Hoeveel energie krijgen we hiervan?

Met moderne panelen van 300 Wp of meer kan hiermee 5.100 Wp gehaald worden, ofwel ongeveer 4.600 kWh per jaar, ofwel €1.000 per jaar, ofwel iets meer dan het jaarverbruik van  een doorsnee gezin.  Maar wij zijn niet doorsnee en verbruiken véél minder.  Dat is mooi, want mijn ouders komen er ook wonen en die willen vast ook wat energie.

zondag 12 april 2015

Passiefhuis uitgelegd in 90 seconde.

De zon gaat ons huis verwarmen.

Dat noemen we een passief huis.  Er is geen actieve verwarming in de vorm van een CV-ketel met radiatoren die actief water en lucht verwarmen.  Het huis is passief, het zit stil in de zon, het doet niets, en toch wordt het warm.

Hoe kan dat?

Kijk dit leuke filmpje eens: passief huis uitgelegd in 90 seconden.

Het is heel eenvoudig eigenlijk:
  1. Het is héél goed geïsoleerd zodat je maar weinig warmte nodig hebt.
  2. Er zijn geen kieren zodat de warmte niet weglekt.
  3. Er zitten drie-dubbele ramen in om de warmte vast te houden.
  4. De ventilatie blaast geen warme lucht naar buiten.
  5. Een mens geeft 100 W af.
  6. De wasmachine, TV, kookplaat, oven, koelkast, ze geven allemaal warmte.
En daarmee blijft het huis warm, de hele winter door.

Althans, dat hopen we....

vrijdag 10 april 2015

Beter isoleren en kieren dicht: bouwen met kalkhennep

Isoleren en kieren dichten

We zitten er lekker warmpjes bij hoor, in ons nieuwbouwhuis uit 2004.  Toch viel het ons op dat het 's winters erg droog werd binnen en dat zelfs de grootste luchtbevochtiger niets - maar dan ook echt helemaal niets - hielp.  Hoe kan dat?

Miniumeisen worden maximum

De overheid stelt minimumeisen aan elk te bouwen huis.  In de praktijk worden die minimumeisen door projectontwikkelaars gehanteerd als maximum en verkocht als: "het voldoet aan het bouwbesluit, dus het is goed".   Ze bedoelen: "het voldoet nèt aan het bouwbesluit want dat moet".  

Luchtdoorlatendheid: ofwel tocht

Zo ook voor de luchtdoorlatendheid. Er bestaan eisen aan de mate waarin de muren van je huis lucht doorlaten.  Die eisen zeggen: er mag maximaal 200 liter per seconde door je huis waaien bij een bepaalde wind.  Dat maximum wordt dan vervolgens de norm: vooral niet beter want dat kost geld.

Maar wáár lekt mijn huis dan?  Nou, dit staat er in het bouwbesluit: "Hierbij valt onder meer te denken aan aansluitingen van kozijnen op muren en aansluitingen van hellende daken op de gevel." En ja hoor, even achter het schot op zolder kijken en wat blijkt: ik kan zo naar buiten kijken.

En er blijken meer kieren te zijn die je niet ziet.  Tussen elke aansluiting van twee materialen lekt het, ook al zie je het niet.  Tussen het hout van het kozijn en de muur bijvoorbeeld.

Meer toch dan ventilatie

Een huis moet echter ook geventileerd worden en ook daaraan worden eisen gesteld.  Die liggen afhankelijk van allerlei factoren zo rond de 7 liter per seconde per persoon.... Maar wacht even, als er 200 liter per seconde door mijn huist stroomt, dan tocht het dus ruim 28 keer harder dan die 7 liter! Dat verklaart waarom de luchtvochtigheid 's winters volledig gedomineerd wordt door de luchtvochtigheid buiten.  En die is laag.  Niets aan te doen.

Isoleren

2.000 Watt
Door een huis goed te isoleren voorkom je dat warmte weglekt; je stookt tenslotte niet voor de raven. Maar isoleren betekent niet dat er dan géén warmte meer lekt. Er lekt minder warmte.  Hoeveel minder hangt af van de dikte van de isolatie.  Maar hoeveel lekt er dan nog bij een nieuwbouwhuis?

De minimumeis voor isolatie is 4,5 voor de muren, voor het dak iets meer, voor de vloer iets minder. Ook dit worden weer maxima.  Heb je een hoekhuis en is het buiten -2º, dan heb je een kachel van 2.000 Watt nodig om het warm te houden. In theorie.

Wat kost tocht?

Maar wat kost tocht? Er waait lucht van 20º naar buiten en tegelijk lucht van -2º naar binnen.  Hoeveel warmte verdwijnt daarmee dan?  Om je een idee te geven: je hebt bijna drie van die kacheltjes extra nodig: 5.500 Watt.  Dat is dus bijna driemaal zoveel als je via de isolatie kwijtraakt!

Kieren dichten is belangrijk

De hele muur ligt open voor een raam
Als je via de kieren bijna driemaal zoveel warmte kwijtraakt als via de muren, dan heeft verder isoleren van die muren niet zo veel zin.  Je kunt beter de kieren dicht maken.  Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

Te ingewikkeld

De spouwmuren zijn namelijk te ingewikkeld.  Je hebt te maken met verschillende lagen die bij elk raam, deur of dak open komen te liggen en zorgvuldig dichtgemaakt moeten worden met tape, folie, schuim en dergelijke.

Dat is een secuur werkje wat aandacht vraagt en tijd kost.  En beide hebben we niet op de bouwplaats.  Aandacht niet omdat veel bouwers het niet interesseert, en tijd niet omdat het altijd (te) goedkoop moet.

Het moet eenvoudiger: massief

Kalkhennep tussen een houten skelet.
Hoe dan wel?  Het moet eenvoudiger.  Dat kan door een massieve muur uit één materiaal te maken. Dan heb je niet meer al die lagen en een gat voor een raam is gewoon glad zonder openingen. Dit kan met gasbeton, met stro, met speciale hele grote bakstenen, of met hennep.  Wij hebben gekozen voor hennep verstevigd met kalk. Daarover meer in een volgende blog. Misschien kan ik Winfried, onze bouwer zo ver krijgen dat hij er iets over schrijft.  Hij is er helemaal weg van.

donderdag 2 april 2015

Een eenvoudig, goed geïsoleerd, ademend, milieubewust mantelzorghuis van hout, hennep, kalk en vlas.

Een nieuw huis...

Hier gaat het gebeuren
Samen met Marieke ben ik begonnen met het bouwen van een low-tech damp-open passiefhuis van hout, hennep, kalk en vlas.  Dat is een hele mond vol, dus ik zal het uitleggen. En oh ja, het wordt ook nog een mantelzorgwoning.

Passief: geïsoleerd en zonder kieren

Passief, nul-op-de-meter, energieneutraal, laagenergie, het zijn allemaal begrippen die in feite neerkomen op heel erg goed isoleren en zonder kieren bouwen.  Dat gaan we dus doen.  Zijn de huidige, nieuwe huizen dan niet goed geïsoleerd en kierdicht?  Zou je denken, maar het blijkt niet zo te zijn.  Een zojuist tot passiefhuisspecialist gepromoveerde vriend, Nicolaas van Everdingen noemt mijn mooie nieuwbouwhuis uit 2004 een doortochtwoning.  In een volgende blog zal ik hierop uitgebreid in gaan.

Bio-based: milieubewust

Kalkhennep met houten skelet
Architect en voorvechter van "de nieuwe aanpak" in de bouw, Carl-Peter Goosen van BouwQuest heeft ons geïnspireerd en op gang geholpen.  Via zijn netwerk DNA in de bouw, vonden we duurzame architect Ralf van Tongeren (#Platform_M3) die net tijd vrij had om ons er intensief bij te begeleiden.  Ralf bracht echter nog wat in: bio-based bouwen.  Dat is net zo iets als cradle-to-cradle, of zeg maar gewoon: milieubewust bouwen.

Damp-open: ademend

Via datzelfde netwerk kwamen we ook in contact met Winfried Molthoff van bouwbedrijf Molthoff uit Wijk bij Duurstede.

[EDIT 4/2016: Het is raadzaam de rest van de blogs te lezen alvorens bovenstaande referentie op waarde te schatten]

Hij hield een lezing over damp-open bouwen. Zeg maar ademend bouwen.  Een gewoon huis is als een PVC regenjas: dicht.  Een damp-open huis is als Gore-Tex: ademend.  Winfried kwam als snel met de suggestie om met hout, hennep, kalk en vlas te bouwen.  Dat ademt én het is heel erg milieubewust.  Laat Ralf dat nu ook net als specialisme hebben...

Low-tech: eenvoudig

Hoewel ik zelf nogal van de high-tech ben drong zich op een gegeven moment toch de gedachte op dat het eigenlijk niet zo milieubewust is om huizen steeds maar voller te proppen met techniek: warmtepompen, zonnepanelen, zonnecollectoren, buffervaten, balansventilatie et cetera.  Het doet me denken aan mijn Prius: zuinig, maar eigenlijk doet de hoeveelheid techniek een weer net zo grote aanslag op het milieu (zie mijn blog Groene auto echt groen?).  Dus van de weeromstuit gaan we nu een zo eenvoudig mogelijk huis bouwen met zo min mogelijk technische installaties.  We zullen zien...

Scrum: je verstand gebruiken

De aanpak die we volgen is een beetje nieuw in de bouw: scrum. Nou ja, nieuw. Ik ken het vanuit de IT al meer dan 10 jaar en eigenlijk is het niets nieuws: het is weer gewoon ons verstand gebruiken in plaats van contracten.  Het is eigenlijk meer een houding dan een methode.  De houding: vertrouwen, kleine stapjes en samen aan tafel.  Bij Ralf en Winfried tref je die houding; heerlijk!

Dus bouwen wij nu samen een eenvoudig, goed geïsoleerd, ademend, milieubewust mantelzorghuis van hout, hennep, kalk en vlas.

Samen met Winfried en Ralf zal ik hier de voortgang laten zien.  We zijn nu bezig met het ontwerp, september gaan we bouwen!

Wordt vervolgd.